कमल थापाको सत्तारोहण

नेपालीमा चल्तीको उखान छ– ‘१२ वर्षमा खोलो पनि फर्किन्छ ।’ तर, राप्रपा अध्यक्ष कमल थापाका लागि राजनीतिको केन्द्रमा फर्किन सात वर्ष नै काफी भयो । ०६२-६३ पछि राजनीतिको किनारा लागेका थापा ०७० को दोस्रो संविधानसभा चुनावमा २५ सिट सभासद्सँगै राजनीतिको केन्द्रमा उदाए । राजतन्त्रका हिमायती थापा यतिवेला राजनीतिको केन्द्रमा मात्र छाएनन्, राजतन्त्र, हिन्दू धर्म, केन्द्रीकृत विकेन्द्रीकरण (संघीयताविरोधी)धार बोकिरहँदा विपरीत मुद्दा बोक्ने प्रमुख पार्टीका सारथि, सहयोगी र प्रचारक बन्न सफल भएका छन् । राजा ज्ञानेन्द्रको प्रत्यक्ष शासनमा गृहमन्त्रीका रूपमा रक्षाकवच बनेका थापा यतिवेला एमाले अध्यक्ष केपी ओलीदेखि प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाका लागि अपरिहार्य पात्र बनेका छन् । फागुन पहिलो साता आयोजित राप्रपाको महाधिवेशन उद्घाटनलाई सम्बोधन गर्दै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले थापालाई परिवर्तन स्वीकार्ने नेताका रूपमा मात्रै अथ्र्याएका थिएनन्, महत्वपूर्ण शक्तिकेन्द्रका रूपमा व्याख्या गरेका थिए । गणतन्त्रमा दोस्रोपटक सत्तारोहण गरेर थापाले आफ्नो महत्व स्थापित गरेका छन् । पञ्चायत, प्रजातन्त्र, राजतन्त्र र गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा थापाले आफूलाई व्यवस्थासँगै परिवर्तन मात्रै गरेनन्, आफ्नो महत्व सावित गरे । रोचक पक्ष त विगतमा भन्दा राजाको प्रत्यक्ष शासन र गणतन्त्रमा उनले आफ्नो महत्व सावित गरे । पार्टीभित्र पनि एउटै धारमा रहेका पशुपतिशमशेर राणा, लोकेन्द्रबहादुर चन्द, डा. प्रकाशचन्द्र लोहनीजस्ता पुराना, खानदानी र दिग्गज सिनियरलाई पछाडि छोड्दै राप्रपामा उदाउन पुगे । आफूअनुकूल राप्रपालाई एकता गराएका थापा एकलौटी शक्तिसहित पार्टीको जब्बर शक्तिमा स्थापित भए । पार्टी एकीकरण भनिए पनि थापाले कुशलतापूर्वक पुरानो राप्रपालाई आफ्नो पार्टीमा विलय गराएको मान्ने पनि उत्तिकै छन् । अहिले राप्रपामा चिनिएका वरिष्ठ नेताहरू छायाँमा छन्, उनी चर्चामा छन् । शक्तिमा आउन र अवसर छोप्न सिपालु पञ्चायतकालमा थापा काठमाडाैँ खेलमण्डल टिमबाट फुटबल खेल्थे । बाबु आर्मीका कर्णेल भएका थापालाई दरबारले विद्यार्थी संगठनतिर डोहोर्या‍एको थियो । थापाले त्यतिवेलाको राष्ट्रवादी स्वतन्त्र विद्यार्थीमण्डलमा समेत काम गर्न पुगे । ०३६ सालको जनमतसंग्रहभन्दा अगाडि राजनीतिक छवि निर्माण हुँदै गर्दा दरबारको प्रभावमा ०३७ सालपछि संविधान सुधार गर्न पञ्चायतले गठन गरेको संविधान सुधार सुझाब आयोगको सदस्य भए थापा । उनी ०३८ सालको राष्ट्रिय पञ्चायतमा पराजित भए, तर ०४३ सालमा राष्ट्रिय पञ्चायतमा निर्वाचित भए । त्यसपछि मरिचान सिंह प्रधानमन्त्री हुँदा थापा सञ्चारमन्त्री भए । सहयोगी बन्दै जम्दै स्वर्गीय सूर्यबहादुर थापा र जीवित रहेका चन्द, राणा र लोहनीहरूको पञ्च खेलमा मुख्य भूमिकामा कमल थापा थिएनन् । तर, सहयोगी भूमिकामा भए पनि प्रभावी पनि थिए । पञ्चायती व्यवस्था ढलेलगत्तै एउटै राप्रपा स्थापना हुने तयारीका वेला दुई राप्रपाको जन्म हुँदासम्म थापा सूर्यबहादुर पक्षका सहयोगी देखिन्थे । चन्दको अलग राप्रपा हुँदा सूर्यबहादुरका राप्रपामा कमल प्रवक्ता हुन पुगे । बहुदल आएपछिको सत्ताको खेलमा सूर्यबहादुर, चन्द र राणा नै मुुख्य भूमिकामा हुँदा थापा सहयोगी मात्रै थिए, तर साथ छोडेका थिएनन् । मौका आउँदा मन्त्री बन्न पनि थापा तयार भए । फुटका कारण ०४८ सालको चुनावमा राप्रपाहरू कमजोर हुन पुगे । मकवानपुरबाट उठेका थापा पराजित भए । तर, राप्रपाको पराजय र नेताको हारबाट पाठ सिक्दै ५१ सालको चुनावअघि राप्रपा एक हुँदा बलियो बन्न पुग्यो । ०५१ सालमा दुवै मिलेपछि भएको मध्यावधि चुनावमा राप्रपाले २१ सिट जित्यो । तेस्रो ठूलो शक्ति हुँदा आफैँ नेतृत्व गर्नेदेखि कांग्रेस र एमालेको सहयोगीसमेत बन्न पुग्यो । एमाले नेता मनमोहन अधिकारी नेतृत्वको सरकार गिरेपछि कांग्रेसबाट शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्दा कमल थापा स्थानीय विकासमन्त्री बन्न पुगे । तर, यो सरकार गिरेपछि एमालेको समर्थनमा राप्रपाकै लोकेन्द्रबहादुर चन्द प्रधानमन्त्री बने । उनको सरकार पनि ढलेपछि फेरि कांग्रेस समर्थनमा राप्रपाकै नेता सूर्यबहादुर थापाको नेतृत्वमा सरकार बन्यो । सत्ताको भर्या‍ङ बनी प्रयोग भइरहँदा ०५४ सालमा राप्रपा फेरि फुट्यो । चन्दले राप्रपा राष्ट्रवादी गठन गरे । ०५६ सालको निर्वाचनमा थापाको राप्रपाले ११ सिट जित्यो, तर चन्द पक्ष जितविहीन बन्न पुग्यो । चुनावको हारको पीडामा दुई राप्रपा फेरि मिले । तर, राजेश्वर देवकोटाले राप्रपा राष्ट्रवादी चलाइरहे । यस्तो हुँदासम्म पनि थापा राप्रपामा मुख्य प्रभावी थिएनन् । शाही कदम टर्निङ प्वाइन्ट सत्ता फेरबदलको नियमित शृंखला र चर्कंदो माओवादी द्वन्द्वबीच ०५९ असोज १८ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले शाही कदम चाले । कदमपछि पहिले लोकेन्द्रबहादुर चन्द प्रधानमन्त्री भए । चन्द प्रधानमन्त्री हुँदा पोखरामा ०६० सालमा महाधिवेशन भयो । महाधिवेशनबाट नेतृत्व पशुपतिशमशेर राणामा पुग्यो । आठ महिना चन्द प्रधानमन्त्री भएपछि लगत्तै सूर्यबहादुर थापा फेरि सात महिना प्रधानमन्त्री भए । यस्तोमा कमलले आफ्नो प्रभाव सम्बन्ध ज्ञानेन्द्रसँग बनाइसकेका थिए । सत्ताको सहयोगी र भर्या‍ङ बन्ने गरेको राप्रपामा नेताहरूबीच आन्तरिक मिलन प्रायः सौहाद्र्र बन्न भने सकेन । सूर्यबहादुर प्रधानमन्त्री हुँदा राजाको कदमको समर्थन गरेको भन्दै राणा पक्षधरहरू आफ्नै पार्टीका नेताको राजीनामा माग्दै सडकमा आए । त्यसपछि सरकार ढल्यो । यसबाट विरक्तिएका सूर्यबहादुर पुनः राप्रपामा फर्किएनन्, जनशक्ति पार्टी खोले । थापाले बृहत् राष्ट्रिय राजनीतिक सम्मेलन आयोजक समिति गठन गरे । यो समितिमा कमल थापा, डा. प्रकाशचन्द्र लोहनी, बुद्धिमान तामाङसहितका नेता सहभागी थिए । राप्रपाका आफूभन्दा सिनियर नेताको शक्तिको दौडाहाको निरन्तरको साक्षी रहेका कमल थापाले यो पक्षमा निरन्तरता दिएनन् । बीचमै छाडेर उनी राप्रपामा महामन्त्री बन्न पशुपतिको दलमा पुगे । ०६१ साल माघ १९ को पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रको कदमलाई थापाले समर्थन गरे । ०६२ मंसिरमा उनी राजाको सरकारको गृहमन्त्री बन्न पुगे । उनी राजाको कित्तामा पुगेपछि राजाको कदमलाई लिएर राप्रपामा मतभेद चुलियो । ०६२ साल पुस २६ गते कमल थापाले विशेष महाधिवेशन बोलाएर मौजुदा केन्द्रीय सदस्यको बहुमत बटुल्दै राप्रपा नेपाललाई जन्म दिए । उता सूर्यबहादुरले राष्ट्रिय जनशक्ति पार्टी बनाए । तर, तत्कालीन कांग्रेस, एमाले, माओवादीहरूले दोस्रो जनआन्दोलन चर्काउँदै जाँदा आन्दोलन दबाउने भूमिका गृहमन्त्रीका रूपमा थापाकै थियो । त्यतिखेर सडकमा थापाविरुद्ध लागेको नारा, उनीप्रतिको आवेग, टिप्पणी, दोष हेर्दा लाग्थ्यो, अब थापा नेपाली राजनीतिमा माथि उठ्न सक्दैनन् । तर, मृदुभाषी, तार्किक नेता थापाले यस्ता पक्षलाई ख्याल गरेनन् । ०६३ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि जनआन्दोलन दबाएको अभियोगमा केही समय थुनामा रहे । यसवेला रवीन्द्रनाथ शर्मा अध्यक्ष भए । ०६४ सालको संविधानसभा निर्वाचनमा समानुपातिकतर्फ राप्रपाले आठ, थापा नेतृत्वको राप्रपा नेपालले चार र जनशक्तिले तीन सिट जिते । हिन्दुत्व र राजतन्त्रको यात्रा थापामाथि जनआन्दोलन दबाउन गृहमन्त्रीका रूपमा भूमिका खेलेको दाग थियो । तर, थापा विचलित भएनन्, राजनीतिबाट पलायनको बाटो रोजेनन् । दलहरूले हतारमा हिन्दू राज्य नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष बनाएको भन्दै हिन्दुत्वको मुद्दालाई थापाले प्रमुखताका साथ उठाए । उनले यही मुद्दा उठाएकाले पनि राजनीतिक रूपमा स्वीकार्नुपरे पनि भावनात्मक रूपमा स्वीकार्न नसकेकाहरूले थापालाई रुचाए । यही रुचाइका कारण थापाप्रतिको रोष कम हुँदै गयो । हिन्दुत्व र राजतन्त्रको मुद्दा थापाले बोक्दै गर्दा ०७० सालको दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनमा तत्कालीन थापा नेतृत्वको राप्रपा नेपालले समानुपातिकमा २५ सिट जित्न सफल भयो । पुरानो राप्रपा प्रत्यक्ष तीनसहित १३ सिटमा खुम्चियो । संविधानसँगै सत्तारोहण दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनमा माओवादी तेस्रो दलमा सीमित हुँदा थापा नेतृत्वको राप्रपा चौथो शक्ति हुन पुग्यो । बर्सेनि हुने सरकार परिवर्तनमा थापाको समर्थन पनि निर्णायक बन्न पुग्ने देखियो । ०७२ असोजमा केपी ओली नेतृत्वको सरकारमा थापा उपप्रधान एवं परराष्ट्रमन्त्री बन्न पुगे । थापाको पद मन्त्रीमा मात्र सीमित भएन । परिवर्तनका मुद्दाहरू गणतन्त्र, संघीयता, धर्मनिरपेक्षतालाई स्वीकारेको संविधानलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने भूमिका परराष्ट्रमन्त्रीका रूपमा उनैमाथि रह्यो । उनले यी मुद्दालाई कति सम्झाए, बुझाए यो इतिहासले समीक्षा गर्ने पाटो हो । तर, शक्ति सन्तुलनको खेलमा हिन्दुत्व र राजतन्त्रको मुद्दा बोकेर पनि यस्ता परिवर्तनका मुद्दाको जिम्मेवारी पाए । सत्तामा पुग्नका लागि ओलीले उनीमाथिको रोषपूर्ण विगत हेरेनन्, अगाडि आफ्नो प्रधानमन्त्रीको कुर्सी हेरे । चुनावी मिसनका सारथि हिन्दुत्वको मुद्दा, सक्रिय राजतन्त्रको मुद्दा र संघीयतालाई नस्वीकार्दैको अवस्थामा थापा ओली नेतृत्वको सरकारमा महत्वपूर्ण भूमिकामा पुगे । यसपछि गत ६ मंसिरमा दुई राप्रपालाई एकीकरण गराए, आफू अध्यक्ष भए । एकता महाधिवेशन गराएपछि अत्यधिक मत ल्याएर अध्यक्षमा निर्वाचित मात्र भएनन्, पुनः हिन्दुत्वको मुद्दा र संसद्अन्तर्गत रहने राजतन्त्रको मुद्दामा अडिग रहेको नीति पार्टीबाट पास गराए । हिन्दूवादी, राजतन्त्र पक्षधरको भावनालाई आफूतिर ताने । सँगै एकत्रित राप्रपाको ३७ सिटसहित सत्तामा जान पनि रोकिएनन् । प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाको रोजाइमा उनै थापा परे । स्थानीय तहलाई अन्तिम रूप दिन भूमिका खेलेका स्थानीय विकासमन्त्री हितराज पाण्डेलाई फिर्ता बोलाएर बिहीबार मात्र प्रचण्ड र देउवाले थापालाई यो भूमिका दिए । संघीयतालाई मनैदेखि नस्वीकारेका थापालाई संघीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयको जिम्मा यही वेला थपिएको छ । देउवा र प्रचण्डले स्थानीय तहको सुनिश्चितताका लागि भन्दै थापाको पूरै राप्रपालाई सरकारमा ल्याउनुपरेको प्रस्टीकरण दिएका छन् । तर, चुनावभन्दा बढी सत्तालाई सन्तुलनमा राख्न उनलाई भूमिका दिइएको विषय राजनीतिमा छिप्ने अवस्था छैन । उनले ट्विट गरेका छन्– निर्वाचनको सुनिश्चितता र संविधानको कार्यान्वयन नै मन्त्रिपरिषद्मा हाम्रो सहभागिताको मुख्य सर्त र आधार हो । नयाँ पत्रिकाबाट