किन जम्दैनन् राजनीतिमा कलाकार ?

काठमाडौं । गणतन्त्र स्थापनासँगै कलाकारहरूमा राजनीति मोह बढ्दै गएको छ । पछिल्ला १० वर्षमा सयौँ नाम चलेका कलाकार विभिन्न दलमा आबद्ध भए । कलाकारिता क्षेत्रमा नाम र दाम कमाएका कलाकारको आगमनले एकताका दलहरूभित्र तरंग नै ल्यायो । तर, सक्रिय राजनीतिमा उत्रिएका कलाकार पार्टीभित्र स्थापित हुन सकेका छैनन् । अाजको नयाँ पत्रिकामा खबर छ– भूमिका र सफलता नपाएपछि नेता कलाकार पनि निराश नै छन् । केहीले त पटक–पटक पार्टी परिवर्तन पनि गरिरहेका छन् । कलाकारिताबाट देशको समृद्धि सम्भव नभएकाले राजनीतिमा उत्रिएको बताउने कलाकार राजनीतिमा आखिर किन जम्न सकेनन् ? माओवादीमा आबद्ध भएर स्थानीय निर्वाचनअघि राप्रपा प्रवेश गरेकी रेखा थापा भन्छिन्, ‘म देशको सेवा गर्न राजनीतिमा आएकी हुँ । तर, हाम्रो आवाज र एजेन्डालाई दबाउन खोजियो । त्यसकारण कलाकारले आफ्ना एजेन्डा स्थापित गर्न सकेका छैनन् ।’ उनी अहिले राप्रपाको केन्द्रीय सदस्य छिन् । थापा मात्र होइन, एमालेमा प्रवेश गरेर एकाएक चर्चा कमाएका नायक भुवन केसी पनि राजनीतिबाट पीडित छन् । दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनमा काठमाडौं–१ बाट टिकट उम्मेदवार बनाउने आश्वासन पाएका केसीको नाम अन्तिममा काटियो । एमालेले टिकट नदिने भएपछि भुवन तत्कालीन राप्रपा नेपालमा जाने मनस्थितिमा पुगेका थिए । यसको सुइँको पाएपछि उनलाई पार्टीमै रोक्न वरिष्ठ नेता माधव नेपालको पहलमा नायक भुवनलाई टिकट दिने लगभग पक्का भयो । टिकट पाएपछि भुवन पनि निकै खुसी थिए । मिडियामा उनले तीन करोड नेपालीको साथ पाएको बताउँदै हिँड्नसमेत भ्याए । तर, रातारात पार्टीभित्रैका नेताको दबाबमा उनको टिकट खोसियो । भुवन जिल्ल परे । तर, आफू राजनीतिक लाभ लिन पार्टीमा प्रवेश नगरेकाले यसले आफूलाई कुनै असर नपारेको उनी बताउँछन् । भन्छन्, ‘म निःस्वार्थ भावनाले राजनीतिमा प्रवेश गरेको हुँ । त्यसैले पार्टीले दिएको जिम्मेवारी बहन गर्न तयार छु, तर पदको लालचमा भने लाग्दिनँ । न पद पाइनँ भनेर पार्टी नै परिवर्तन गर्छु ।’ केसी त एक उदाहरण मात्र हुन्, उनीजस्तै पार्टीमा विभिन्न आश्वासन पाउने धेरै छन् । कलाकार किन राजनीतिमा लाग्छन् ? एउटा अन्तर्वार्तामा समालोचक महेश पौडेलले पछिल्लो समय पार्टी प्रवेश गरेका प्रायः कलाकारसँग केही भिजन नभएको बताएका थिए । तर, जागिर नै छाडेर राप्रपामा प्रवेश गरेकी कोमल वली भने तीन कारणले कलाकार पार्टी प्रवेश गर्ने बताउँछिन् । ‘कलाकारहरू अवसर, लोकप्रियता र योगदानका लागि पार्टी प्रवेश गरेका हुन्छन् । कतिपय भने लहलहैमा पनि प्रवेश गरेको देखिएको छ,’ उनी भन्छिन् । वलीले आफू भने कलाकारिताबाट परिवर्तन सम्भव नभएपछि नीति निर्माण तहमा पुगेर जनताको पक्षमा काम गर्न राजनीतिमा लागेको दाबी गर्छिन् । एमालेसँग आबद्ध नायक भुवन केसी आफू कलाकारको हकहित र अधिकारको पक्षमा आवाज उठाउन राजनीतिमा लागेको बताउँछन् । तत्कालीन माओवादी हुँदै राप्रपा प्रवेश गरेकी नायिका रेखा थापा कालाकारिताले चेतना प्रदान गर्ने भए पनि जनताको जीवनस्तरलाई आमूल परिवर्तन गर्न नसक्ने भएकाले आफू राजनीतिमा आएको बताउँछिन् । भन्छिन्, ‘न्याय र जनताको एजेन्डा बोकेर कार्यान्वयन गर्ने तहमा हस्तक्षेपकारी भूमिका खेल्न म राजनीतिमा आएकी हुँ ।’ कांग्रेससँग आबद्ध लोकगायिका राधिका हमाल कलाकारिता क्षेत्रबाट समग्र राष्ट्रको विकास हुन नसक्ने भएकाले आफू राजनीतिमा आएको बताउँछिन् । उनले राजनीतिमार्फत देश विकास र समृद्धिका लागि पहल गर्ने र जनहितमा काम गर्ने आफ्ना योजना रहेको सुनाइन् । स्थानीय तहको निर्वाचनमा एमालेको निर्वाचन प्रचारप्रसारका लागि गीत गाएका गायक बद्री पंगेनी राजनीति बुझ्न मात्र आफू यस क्षेत्रमा लागेको बताउँछन् । माओवादी केन्द्रसँग आबद्ध संगीतकार चेतन सापकोटाले राजनीतिमार्फत कलाकारिता पेसालाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन आफू राजनीतिमा प्रवेश गरेको बताए । पार्टी प्रवेशपछि किन गुमनाम हुन्छन् कलाकार ? राजनीतिक मोहपछि विभिन्न पार्टी प्रवेश गर्ने कलाकार खासै चर्चामा आउँदैनन् । तत्कालीन एमाओवादीमा सयजना कलाकार एकैपटक प्रवेश गरेका थिए । त्यसपछि कांग्रेस, एमाले र राप्रपामा कलाकार प्रवेश गर्ने होड चल्यो । तर, उनीहरू खासै चर्चामा आएनन् । कलाकारिता गर्नजस्तो राजनीति गर्न सजिलो नरहेको अभिनेता राजेश हमाल बताउँछन् । भन्छन्, ‘कलाकार कलाकारितामा जति लोकप्रिय हुन्छन्, राजनीति प्रवेश गर्दा त्यही लोकप्रियता लिएर गएका हुँदैनन्, त्यसैले चर्चामा आउन गाह्रो हुन्छ ।’ नयाँ शक्तिकी नेतृ एवं नायिका करिश्मा मानन्धर हमालको विचारसँग असहमत छिन् । भन्छिन्, ‘कलाकारले राजनीति सिक्दै जानुपर्छ, पार्टीबाट उचित जिम्मेवारी नपाएसम्म र राज्यको नीति, निर्माण तहमा नपुगेसम्म कलाकारले केही गर्न सक्दैन ।’ उनी कलाकारितालाई राजनीतिसँग दाँज्न नहुने बताउँछिन्। कलाकारले पार्टीमा अवसर नपाएको भन्न मिल्दैन: भुसाल कलाकारले पार्टीमा अवसर नपाएको भन्ने विचारसँग माओवादी केन्द्रकी प्रवक्ता पम्फा भुसाल सहमत छैनन् । ‘पार्टीका विभिन्न विभाग, संगठन, जनसम्पर्क समिति हुन्छन् । त्यहाँ कलाकारले आफ्नैखाले जिम्मेवारी लिएका हुन्छन्,’ भुसाल भन्छिन्, ‘स्थानीय निर्वाचनकै सन्दर्भमा उहाँहरूलाई पार्टीले विभिन्न जिम्मेवारीमा खटाएको हुन्छ । त्यसैले राजनीतिक दलले कलाकारलाई बाइपास गरे भन्ने कुरा मान्न म तयार छैन ।’ राजनीतिक विश्लेषक पुरुषोत्तम दाहाल कलाकारिता गर्नेहरू राजनीतिमा प्रवेश गरेसँगै त्यसको फोहोरी खेलमा लागेका कारण गुमनाम हुने गरेको बताउँछन् । पार्टी प्रवेश गरेसँगै कुनै जिम्मेवारी र भूमिका नपाएका कारण कलाकार गुमनाम हुन्छन् । यसको उदाहरण हो, ०७० को दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनपछिको अवस्था । सो निर्वाचनपछि गुमनाम रहेका कलाकार एकाएक स्थानीय तहको निर्वाचनमा तातेका छन् । यसबाट कलाकारलाई राजनीतिक दलले कसरी प्रयोग गरिरहेका छन् भन्ने बुझ्न सकिन्छ । कलाकारले आफ्नो जिम्मेवारी नखोज्नु र पार्टीले पनि त्यसमा खासै चासो नदिनु यसको कारण रहेको करिश्मा बताउँछिन्। गुमनाम हुनेसँगै पार्टी परिवर्तन गर्नेहरूको संख्या पनि उत्तिकै छ । तत्कालीन नेकपा माओवादी शान्तिप्रक्रियामा आएपछि रेखा थापा माओवादी पार्टी प्रवेश गरिन् । त्यतिवेला थापालाई माओवादीले चलचित्र विकास बोर्डको अध्यक्ष बनाउने आश्वासन दिएको थियो । तर, उनी अध्यक्ष बन्न सकिनन् । त्यसपछि निष्क्रिय बनेकी नायिका रेखा केही समयअघि राप्रपामा प्रवेश गरिन् । त्यस्तै, गणतन्त्र आएपछि माओवादी बनेका नीर शाह पछिल्लो समय कांग्रेस प्रवेश गरेका छन् । एमालेका जनपक्षीय कलाकार संघका केपी पाठक माओवादी प्रवेश गरे । क–कसले खाए राजनीतिक नियुक्ति ? युवराज लामा : माओवादीबाट राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्को सदस्यसचिव राजकुमार राई : कांग्रेसबाट चलचित्र विकास बोर्डको अध्यक्ष नीर शाह : कांग्रेसबाट नेपाल टेलिभिजनको अध्यक्ष मेलिना मानन्धर : कांग्रेसबाट सेन्सर बोर्डको सदस्य रूपा राना : कांग्रेसबाट राष्ट्रिय चलचित्र विकास बोर्ड सदस्य राधिका हमाल : हालै सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनमा कांग्रेसबाट रोल्पाको त्रिवेणी गाउँपालिकाको उपप्रमुखमा उम्मेदवार रवीन्द्र खड्का : शाही कालमा राप्रपाबाट पनौतीको मेयर नलिना चित्रकार : पहिलो संविधानसभा निर्वाचनमा फोरमबाट समानुपातिकतर्फ उम्मेदवार धर्मेन्द्र मर्वैता : फोरम गणतान्त्रिकमा प्रवेश गरेलगत्तै चलचित्र विकास बोर्डको अध्यक्षमा नियुक्त के भन्छन् राजनीतिमा लागेका कलाकार ? प्रधानमन्त्री बन्न राजनीतिमा आएकी हुँ कोमल वली, गायिका तथा राप्रापा नेतृ राजनीति भनेको रुचिको कुरा हो । आत्मसन्तुष्टि र सेवा गर्ने इच्छाशक्ति भएका जुनसुकै क्षेत्रका मान्छे पनि राजनीतिमा आउन सक्छ । म जनताको सेवा गर्न राजनीतिमा आएकी हुँ । चर्चाका लागि राजनीतिमा आएकी होइन, किनकि म यत्तिकै चर्चित छु । राजनीतिमा लागेपछि मन्त्री, प्रधानमन्त्री हुने इच्छा त हुन्छ नै । जसरी कर्मचारीलाई सचिव, मुख्यसचिव बन्ने चाहना हुन्छ । मन्त्री, प्रधानमन्त्री बनेरै देशको सेवा गर्न राजनीति सुरु गरेकी छु । कलाकारितालाई देखाउने दाँत बनाएर आउने पनि छन् चेतन सापकोटा, संगीतकार कलाकारितालाई देखाउने दाँत बनाएर राजनीतिमा आउने धेरै छन् । यस्ताले राजनीतिक स्वार्थपूर्तिका लागि राजनीति गरेका हुन्छन् । यहाँ क्षणिक स्वार्थका लागि राजनीतिमा लाग्ने र स्वार्थ पूरा नभएपछि पेसा परिवर्तन गर्ने प्रचलन धेरै छ । मिडियामा छाउन पार्टी परिवर्तन गर्ने पनि छन् । कलाकार राजनीतिमा आइसकेपछि उसले कलाकारिता क्षेत्रको परिवर्तनका लागि आवाज उठाउनुपर्छ । दलहरूले प्रयोग मात्र गरे बद्री पंगेनी, लोकदोहोरी गायक कलाकार मात्र होइन, सबैमा राजनीतिक चेत हुन जरुरी छ । म सांसद मन्त्री हुन्छु भनेर राजनीतिमा आएको होइन । राजनीति बुझ्न आएको हुँ । नेपाली कलाकारले राजनीतिमा आउन ढिला गरेर गल्ती गरेका छन् । तर, दुःखद कुरा अहिले पनि धेरै कलाकारलाई राजनीतिक दलले प्रयोग मात्र गरेका छन् । विकास र निकासका लागि राजनीतिमा लागेँ राधिका हमाल, लोकगायिका हामी व्यक्तिले केही गर्न सक्दैनौँ । विकास गर्न र राष्ट्रको सेवा गर्न राजनीतिमा आउनु जरुरी छ । सोचविचार गरी बुझेर राम्रो मान्छे राजनीतिमा आउँदा केही फरक पर्दैन । म राजनीतिमा भएँ भने गाउँलेले सीधै आफ्नो समस्या मसँग राख्न सक्छन् । मैले उनीहरूको समस्या सुल्झाउन भूमिका खेल्न सक्छु । राजनीतिविना विकास र निकास नहुने भएकाले पनि म राजनीतिमा लागेकी हुँ । कलाकारिता र राजनीतिलाई उही रफ्तारमा अगाडि बढाउने योजना छ । स्थापित नेतृ बन्छु रेखा थापा, नायिका तथा नेतृ, राप्रपा कलाकारिता क्षेत्रमा लाग्दा नेपालको नम्बर १ नायिका हुन्छु भन्ने सोचेकी थिइनँ । तर, समय र परिस्थितिले मलाई त्यहाँसम्म डो¥यायो । म राजनीतिमा आएको धेरै लामो समय भएको छैन । संघर्ष गर्दै छु, कलाकारितामा स्थापित हुन गरेकोजस्तै मिहिनेत यता पनि गर्दै छु । कलाकारिताबाट समाजको चेतनास्तर मात्र वृद्धि गर्न सकिन्छ, तर समाज परिवर्तन गर्न कठिन छ । समाजमा विभिन्न समस्या, जटिलतासँग लड्दै जनतालाई कानुनी राज्यको अनुभूति दिलाउन र जनताका समस्या समाधान संवोधन गर्न मैले राजनीतिक यात्रा तय गरेकी हुँ । मलाई थाहा छ यो यात्रा सहज छैन । हिजो म कलाकारितामा रहँदा पनि मभन्दा धेरै सिनियर, कहलिएका, परिचित व्यक्ति त्यहाँ थिए । आज म त्यो स्थानमा पुग्न सफल भएकी छु र कलाकारिताको विकासका लागि आफ्नो स्थानबाट सक्दो गरिरहेकी छु । कलाकार राजनीतिमा फस्नुहुँदैन पुरुषोत्तम दाहाल राजनीतिक विश्लेषक राजनीति भनेको राज्यको मूल नीति हो, अरू राज्यका अवयव हुन् । त्यसैले राज्य र राजनीतिप्रति राज्यका हरेक सदस्यको रुचि हुन्छ । यसमा कलाकार पनि आकर्षित हुनु आवश्यक छ । कलाकारितामा सफल भएर राजनीतिमा जानैपर्छ भन्ने पनि हुँदैन । उहाँहरूले कलाकारिता पेसालाई नै अझ उचाइमा पु¥याएको भए राम्रो हुन्थ्यो । किनकि कलाकारितामा सफल भएकाले राजनीतिमा पनि सफलता हात पार्छन् भन्ने हुँदैन । नेपालको राजनीति सफा छैन । त्यसमै पौडी खेल्न थाल्ने हो भने केही काम छैन । उहाँहरू राजनीतिको फोहोरी खेलमा नलागेर राजनीतिक संस्कार र सभ्यताको विकास गराउन सक्नुहुन्छ । राजनीति कलाकारिताजस्तो सजिलो छैन राजेश हमाल अभिनेता राष्ट्रको कुनै पनि नागरिकलाई राजनीतिमा लाग्ने र गर्ने अधिकार हुन्छ । त्यसैअनुरूप कलाकार राजनीतिमा लागेका छन्, यो कुनै नौलो कुरा भएन । तर, कला क्षेत्रमा लागेर सेलेब्रिटी भएकाले म ‘पब्लिक फिगर’ भएकै कारण राजनीति गर्न सक्षम छु भन्न मिल्दैन । यदि कसैले त्यस्तो सोचेर राजनीति गरेको छ भने त्यो नितान्त गलत सोच हो । राष्ट्रको राजनीतिक गहिराइमा पुगेर, देश र जनताको समस्या र समाधानको उपाय पहिचान गरेर, देश, समाज र परिवेशको गहन अध्ययन गरेर मात्र राजनीतिमा लाग्दा ऊ सफल हुन सक्छ । किनकि राजनीति भनेको कलाकारिताजत्तिकै सहज पेसा होइन ।