जहिल्यै ट्राफिक जाम

काठमाडौँ । हामी मास ट्रन्सपोर्टेसन पद्धतिमा जानुपर्छ । यो ‘हाम्रो सहर राम्रो सहर’ को सार्थक विकल्प हो । स डक, सवारी र समयले मानव जीवनको जन्मदेखि मृत्युसम्म सबै प्रकारको विकास र निकासमा प्रभाव पारिरहन्छ । अाजकाे कान्तिपुर दैनिकमा याे खबर छ - हामी मास ट्रन्सपोर्टेसन पद्धतिमा जानुपर्छ । यो ‘हाम्रो सहर राम्रो सहर’ को सार्थक विकल्प हो । स डक, सवारी र समयले मानव जीवनको जन्मदेखि मृत्युसम्म सबै प्रकारको विकास र निकासमा प्रभाव पारिरहन्छ । कुनै पनि देशको विकास त्यहाँको सडक फुटपाथको चौडाइबाट प्रतिविम्बित हुन्छ । व्यवस्थित ट्राफिक व्यवस्थापन सहरको सुन्दरता हो । राजधानी काठमाडौंसहित उपत्यकाको क्षेत्रफल ५७० स्क्वायर किमि छ । राजधानीको क्षेत्रफल सानो भएकाले ट्राफिक व्यवस्थापन सहज र सुन्दर हुनुपर्ने हो । तर हामीलाई दिनानुदिन ट्राफिक व्यवस्थापनले झन्झट सिर्जना गरेको छ । उपत्यकामा जुन प्रकारले सहरीकरण हुँदैछ, त्यसको मुख्य पूर्वाधार ट्राफिक व्यवस्थानमा भने व्यवस्थित छैन । उपत्यकाको ट्राफिक व्यवस्थापन कसरी सुधार्ने त ? सडकको इन्जिनियरिङ जनसंख्या वृद्धि, उद्योग, पर्यटनको विकासलाई परिलक्षित गरी सडकको विकास हुनुपर्नेमा जग्गा प्लटिङ गर्नेहरूले बनाएको बस्ती र सडकले राजधानीलाई दीर्घकालीन निकास दिन सक्दैन । उपत्यकाको जम्मा १५९४.६७ किमि सडकमध्ये ८० प्रतिशत बिना इन्जिनियरिङ निर्माण गरिएको छ । जहाँ साना–ठूला गरी ११,३२,९२५ सवारी साधन वागमती अञ्चलको नाममा दर्ता छन् । जुन सडकको आधारमा शतप्रतिशत बढी हो । यही अहिलेको प्रमुख चुनौती हो । नयाँ बन्ने बस्तीहरूमा दीर्घकालीन रूपमा समस्या समाधान हुनेगरी सडक निर्माण नगरे पछिल्लो पिढीलाई अन्याय हुनेछ । हाम्रा मुख्य सडकमा अनगिन्ती व्यक्तिका घर–घर जाने ‘राइट टर्न’ छन्, जबकि हाम्रो देशमा ‘लेफ्टसाइड ड्राइभ’ छ । विकसित देशहरूमा दैला–दैलामा ‘लेन’ हुन्छन्, नकि ‘टर्न’ । यसको कारणले सयौं दुर्घटना र घन्टौं जाम हुन्छ । हामीकहाँ आवश्यकता अनुसार वैकल्पिक सडक पनि छैनन् । सवारी पार्किङ, पिक एन्ड ड्रप सकेसम्म मूल सडक छाडेर गर्नु राम्रो हुन्छ । राजधानी कस्तो बनाउने हो, त्यही अनुसार वैज्ञानिक रेखाङ्कन र गुणात्मक भौतिक संरचना निर्माण गरौं । भविष्यमा तोड्न, फोड्न र भत्काउन नपरोस् । पार्किङ, पिक एन्ड ड्रप, वान–वे, राइट टर्नबारे ध्यान दिनुपर्छ । कम गति, साना सवारी साधन कम गतिमा चल्ने थोत्रा सफा टेम्पो २५२८, माइक्रोबस ३,०४४ छन् । यिनलाई सहरको मुख्य स्थानभन्दा अन्य स्थानमा व्यवस्थापन गर्नुपर्ने तत्काल आवश्यकता छ । जम्बो हाइस, रिक्सा, ठेलागाडाहरू सहरको मुख्य स्थानहरूमा थपिँदै जानु अर्को समस्या हो । यसकारण सहरका मुख्य सडकमा ठूला र सुविधायुक्त गाडीहरू र भित्री सडकमा सानो तर सुविधायुक्त सवारी साधनहरू सञ्चालन गरेर सेवा प्रदान गर्न सकिन्छ । यसले जाम कम हुन्छ र सहज गन्तव्यमा पुग्न सकिन्छ । सहर सफा र सुन्दर हुन्छ । सार्वजनिक र व्यक्तिगत दुवैथरी सवारी साधनहरूको समय–सीमा निर्धारण गर्नु पर्नेछ । जीर्ण भइसक्दा पनि सवारी साधन चलाइरहनाले प्रदूषण, दुर्घटन बढ्ने र सडकमै बिग्री जाम बढिरहेको छ । हामी मास ट्रन्सपोर्टेसन पद्धतिमा जानुपर्छ । यो ‘हाम्रो सहर राम्रो सहर’को सार्थक विकल्प हो । मास ट्रान्सपोर्टेसनले आवागमनमा सहजता, वातावरणीय प्रदूषणमा कमी, दुर्घटनाका कारण मानवीय तथा भौतिक क्षतिमा कमी हुनुका साथै इन्धन खपतमा पनि कमी आउनेछ । मुख्य चोकहरूको व्यवस्थापन केही मुख्य स्थानहरू जहाँ इन्टरसेक्सन व्यवस्थापन हुनसकेको छैन । एउटा चोकमा कम्तीमा ८ क्रसिङ दिनुपर्ने बाध्यता छ । साना सडकमा ठूला र कम गतिका सवारी साधनहरूको सञ्चालन र पैदल यात्रीहरूले पनि सडकबाटै बाटो काट्नुपर्ने बाध्यताले गर्दा सामान्य अवस्थामा पनि १०–१५ मिनेट कुर्नुको विकल्प छैन, एकपटक क्रसिङ पाउन । अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता अनुसार ९० सेकेन्डमा पालो पाउनुपर्ने हो । उपत्यकाका ९ स्थानमा तत्काल क्रसिङ व्यवस्थापन गर्नु पर्नेछ । गौशला, मित्रपार्क, नारायणगोपाल चोक, चावहिल चोक, नयाँबानेश्वर, कोटेश्वर, जडिबुटी, सातदोबाटो, कलंकी र माइतीघर । यी स्थानमा अन्डरपास वा फ्लाइओभर निर्माणका लागि प्राकृतिक बनोटका हिसाबले सहज पनि छ । उल्लेखित स्थानहरूमा मात्र क्रसिङ व्यवस्थापन गरेमा सवारी आवागमनमा सहजता र सरलता हुनेछ । जामको समस्या निकै कम हुनेछ । नयाँ बस्तीहरूमा फुटपाथसहित कम्तीमा ४ लेन र भित्री सडक २ लेनको भएमा भविष्यका लागि पनि निकास र विकास साँघुरिने थिएन । अव्यवस्थित सहरीकरण हामीकहाँ व्यक्तिको आफ्नै योजना अनुसारको निर्माण पद्धति विकास भयो । यसले सहरलाई एकरुपता दिन सकेन । त्यसकारण सम्पूर्ण क्षेत्रमा असर परेको छ । विकसित मुलुकहरूले भौतिक संरचना निर्माण गर्दा समयको आवश्यकता, त्यसको उपयोगिता, असर र उपलव्धिलाई मूल्याङ्कन गरी निर्माण गरेको देखियो । तर हामीकहाँ सीमित समूह वा व्यक्तिगत आवश्यकताको आधारमा निर्माण गर्दा समस्या बल्झेको छ । आआफ्नै शैलीमा निर्माण गरिएका बस्तीहरू, व्यक्तिले निर्माण गरेका साँघुरा सडकहरू बाहेक अन्य कुनै आवश्यक सामाजिक संरचनाविहीन सहरीकरणले ट्राफिक व्यवस्थापनमा समस्या उत्पन्न गरेको छ । मोटरसाइकल मोटरसाइकल (मोसा) बढी भएको सहरलाई फोहोर सहर भनिन्छ । २०७४/७५ मा २१ लाख ८९ हजार मोसा रहेको छ । उपत्यकामा मात्र १० लाख १७ हजार मोसा छन् । प्रकार प्रकारका मोसा छन् । यस्तो छुट हाम्रो मुलुकमा मात्र हो । मोसा कुन प्रयोजनको लागि बनेको हो ? हाम्रो सडकमा उपयुक्त छ/छैन ? वातावरणमा के कस्तो प्रभाव पार्छ ? सडकको गति क्षमता कति हो ? कुनै अध्ययन नगरी हामीले आयात गरेका मोसाबाट हुने सवारी दुर्घटना मानवीय क्षति, भौतिक क्षतिको गणना गर्दा कहालीलाग्दो छ । वार्षिक उपत्यकामा मोसा दुर्घटना ५,००० भन्दा बढी हुन्छन् । १०० भन्दा बढी मृत्यु हुनेको संख्या छ । तर पनि हामीले यसको असर र दूरगामी प्रभावबारे सोचेका पनि छैनौं । यो ट्राफिक व्यवस्थापनको लागि भयावह अवस्था र प्रमुख चुनौती हो । मोटरसाइकल दुर्घटनाबाट सबैभन्दा बढी मानिस मर्ने गरेका छन् ।