इजरायल र हिजबुल्लाहको विवाद के हो ?

काठमाडौँ । सेप्टेम्बर १७, स्थानीय समय ३स् ३० बजे लेबनानमा एकपछि अर्को विष्फोट हुन थाल्यो, जुन करिब एक घण्टासम्म जारी रह्यो । यी विष्फोटहरूको विधि सामान्य थिएन, इतिहासमा पहिलो पटक पेजरहरूमा विस्फोटहरू भइरहेका थिए ।

मिडिया रिपोर्टका अनुसार यी विष्फोटहरूको उद्देश्य केही मिनेटमा ती ४ हजार हिजबुल्लाह लडाकूहरूलाई मार्नु थियो, जसलाई इजरायलले शत्रु मान्दछ । यस आक्रमणमा १२ जनाको मृत्यु भएको थियो भने ३ हजार भन्दा बढी घाइते भएका थिए ।

हिजबुल्लाह अझै पनि आफ्नो सञ्चार प्रणालीमा भएका विस्फोटहरूबाट पुनस् प्राप्ति गरिरहेको थियो जब अर्को दिन, सेप्टेम्बर १८ को साँझ, उनीहरूको वाकीटकीहरूमा विस्फोटहरू हुन थाले । आक्रमणमा थप २५ जनाको मृत्यु भएको थियो । दुवै घटनामा ३७ जनाको मृत्यु भएको थियो ।

लगातार दुई दिनको आक्रमणपछि हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहले इजरायलबाट बदला लिने वाचा गरेका छन् । सेप्टेम्बर १९ को साँझ एक भाषणमा नसरल्लाहले भने, 'म जवाफी हमलाको समय, स्थान वा तरिका उल्लेख गर्दिन, तर इजरायलले अवश्य जवाफ दिनेछ।'

लेबनान र इजरायलबीचको विवादमा दुईवटा महत्त्वपूर्ण कारण

गाजामा इजरायली घुसपैठ:

अक्टोबर ७ मा हमासले इजरायलमा आक्रमण गर्यो । ३० दिनभित्र इजरायली सेना गाजामा प्रवेश गरेको थियो, त्यसबेलादेखि लेबनानबाट इजरायलमा आक्रमण भइरहेको छ । लेबनानको सीमा नजिक बसोबास गर्ने ६० हजारभन्दा बढी इजरायलीहरूले आफ्नो घर छोड्नुपरेको थियो । जो करिब एक वर्षदेखि घर फर्किन सकेका छैनन् ।

हमासका हानिएह, हिजबुल्लाह कमाण्डर फुआद शुक्रको मृत्यु:

३ महिना अघि, जुलाई ३० मा, हिजबुल्लाहका शीर्ष कमाण्डर फुआद शुक्र इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिएका थिए । त्यसको भोलिपल्ट हमास प्रमुख इस्माइल हानिया इरानमा मारिए । दुवैको मृत्युपछि लेबनान र इजरायलबीच टकरावको अवस्था सिर्जना भएको थियो । त्यसपछि अचानक इजरायलले १०० लडाकू विमानहरूद्वारा लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो । लेबनानबाट आक्रमण हुने डरले इजरायलले पहिल्यै आक्रमण गरेको थियो । अचानक आक्रमणको बदला लिन हिजबुल्लाहले इजरायलमा ३२० रकेट पनि प्रहार गरेको थियो ।

अल जजिराका अनुसार गाजामा एक वर्षदेखि जारी युद्ध अब अन्तिम चरणमा पुगेको छ । अक्टोबर ७ मा भएको आक्रमणको योजना बनाउने हानिएह र मोहम्मद डेफ मारिएका छन् । यस्तो अवस्थामा इजरायल अब लेबनानतर्फ अघि बढिरहेको छ । सेप्टेम्बर १६ मा, लेबनानमा पेजर आक्रमणको एक दिन अघि, इजरायली प्रधानमन्त्रीले आफ्नो युद्ध उद्देश्यमा अर्को उद्देश्य थपे । नेतान्याहुले भने- मैले यो पहिले पनि भनेको छु र म फेरि पनि भन्दैछु, म लेबनान सीमाबाट विस्थापित मानिसहरूलाई फिर्ता गर्नेछु ।'

इजरायलका रक्षामन्त्री योभ गालान्टले पनि आफ्नो ध्यान गाजाबाट लेबनानमा सार्ने घोषणा गरेका थिए । यस्तो अवस्थामा इजरायल लेबनानमा हमला गरेर हिजबुल्लाहलाई पछाडि पार्ने प्रयास गरिरहेको छ । ताकि तिनीहरूका ६० हजार मानिसहरू लेबनान सीमा नजिक आफ्नो घर फर्कन सकून् ।

तर, हिजबुल्लाहका प्रमुख कमाण्डरले आफ्नो भाषणमा इजरायलले गाजा नछोडेसम्म लेबनान सीमामा आक्रमण जारी राख्ने स्पष्ट रूपमा भनेका छन् । 

हसन नसरल्लाह को हुन् ?

सन् १९६० मा गरिब शिया परिवारमा जन्मेका हसन नसरल्लाह लेबनानको राजधानी बेरुतको शार्साबोक क्षेत्रमा बस्थे । बाल्यकालदेखि नै धार्मिक कुरामा उनको विशेष रुचि थियो । उनी इरानमा जन्मेका इमाम सैयद मुसा सदरबाट धेरै प्रभावित थिए । सदरले लेबनानको शिया समुदायलाई सशक्त बनाउन सन् १९७४ मा 'वञ्चितहरूको आन्दोलनु सुरु गरेका थिए । लेबनानमा यसलाई ‘अमल’ भनेर चिनिन्थ्यो ।

१९७५ मा, लेबनानमा गृहयुद्ध सुरु भयो । सदरले दक्षिणी लेबनानलाई इजरायली आक्रमणबाट जोगाउन अमालको सशस्त्र विंग सुरु गरे । यसलाई लेबनानी प्रतिरोध ब्रिगेड नाम दिइएको थियो । त्यसपछि १५ वर्षीय नसरल्लाह पनि अमलमा सामेल भए । जब गृहयुद्ध चर्कियो, नसरल्लाहको परिवार आफ्नो जन्म गाउँ बाजोरीहमा सर्यो ।

डिसेम्बर १९७६ मा, नसरल्लाह शिया सेमिनरी (हवजा) मा अध्ययन गर्न इराकी शहर नजाफ गए । यहाँ उनले लेबनानी विद्वान सैयद अब्बास मौसावीलाई भेटे । नसरल्लाह र मौसावी १९७८ को सुरुमा इराकी बाथिस्टहरूले शियाहरूमाथिको क्र्याकडाउनको कारण लेबनान फर्कन बाध्य भएका थिए । मौसावीले लेबनानको बालबेकमा एउटा धार्मिक सेमिनार स्थापना गरे जहाँ नसरल्लाहले आफ्नो अध्ययन जारी राखे ।

सन् १९७९ मा अमलका अधिकारी बनेका नसरल्लाह र मौसावीले इरानमा इस्लामिक क्रान्तिको समयमा इमाम रुहोल्लाह खोमेनीलाई समर्थन गरेका थिए, जसले इरानको इस्लामिक गणतन्त्रको स्थापना गरेको थियो ।

इजरायल लेबनानविरुद्ध युद्ध सुरु गर्यो, हिजबुल्लाह गठन भयो

तीन वर्षपछि, जुलाई १९८२ मा, इजरायलले लन्डनमा आफ्ना राजदूत श्लोमो अर्गोभमाथि भएको घातक हमलाको बदलास्वरूप लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो । बेरुतलाई १० हप्तासम्म घेरा हालेर सेप्टेम्बरमा इजरायलले लेबनान कब्जा गरेको थियो । यसमा धेरै प्यालेस्टिनीसहित २० हजार मानिसको मृत्यु भएको थियो ।

आक्रमणको प्रभावसँग लड्न, लेबनानी राष्ट्रपति इलियास सार्किसले राष्ट्रिय मुक्ति समिति गठन गरे । अमल नेता नबिह बेरी र लेबनानी सेनाका नेता बशीर गेमायल पनि यो समितिमा सामेल भए ।

तर अमलका सदस्यहरू मध्येका नसरल्लाह र मौसावीले त्यसो गरेनन्। उनले अमलले ठगी गरेको आरोप लगाए । सन् १९८२ मा संगठनबाट अलग भएका मानिसहरूले इरान र सिरियाको सहयोगमा हिजबुल्लाह गठन गरे ।

यसको गठन पछि, हिजबुल्लाह लेबनानमा इजरायल विरुद्ध छापामार अभियान सुरु गर्यो। हिजबुल्लाहले यो अभियानमार्फत प्यालेस्टाइनलाई इजरायलबाट स्वतन्त्र गराउने स्क्रिप्ट लेखिरहेको बताएको छ । इजरायली सेना र सैन्य अड्डाहरूमा आक्रमण गर्नुको अलावा, हिजबुल्लाहले आत्मघाती आक्रमणहरू पनि सुरु गर्यो ।

इजरायलविरुद्ध हिजबुल्लाहको आत्मघाती हमला

यसैबीच, नोभेम्बर १९८२ मा, लेबनानको टायर शहरमा इजरायलको सैन्य मुख्यालयमा आत्मघाती आक्रमण भएको थियो । यसले ७५ इजरायली र २० अन्यको मृत्यु भयो, जसमध्ये अधिकांश कैदीहरू थिए। हिजबुल्लाह यहाँ रोकिएन । अप्रिल १९८३ मा लेबनानस्थित अमेरिकी दूतावासमा बम विस्फोट भयो । जसमा १७ अमेरिकी र ३० लेबनानीको मृत्यु भएको थियो ।

अमेरिकी दूतावास सारिएको र करिब एक वर्षपछि त्यसको नयाँ स्थानमा पनि आक्रमण भएको थियो । यसैबीच बेरुतमा अमेरिकी मरीन ब्यारेक र फ्रान्सेली सैन्य अखडामा पनि आक्रमण भएको थियो, जसमा ३०० भन्दा बढी सैनिक मारिएका थिए । हिजबुल्लाहले आक्रमणको जिम्मेवारी लिएको छैन तर उनीहरूलाई समर्थन गरेको छ ।

लगातार आक्रमणको कारण, इजरायली सेनाहरू १९८५ सम्म दक्षिण लेबनानको अधिकांश भागबाट फिर्ता भए । यद्यपि, यसले सीमा नजिकका धेरै समुदायहरूको नियन्त्रण कायम राख्यो। लेबनानमा सुरक्षा क्षेत्र सिर्जना गर्ने नाममा हिजबुल्लाहले इजरायली लक्ष्यहरूमा आक्रमण जारी राख्यो ।

त्यही वर्ष, लेबनानमा शिया समूहका लडाकुहरूले स्यान डिएगो जाने टिडब्लुए उडान ८४७ अपहरण गरे र यसलाई बेरुतमा ल्याए । यस क्रममा एक यात्रुको ज्यान गएको थियो भने बाँकी १५२ जनालाई रिहा गर्ने बदलामा इजरायलले ७०० लेबनानी-प्यालेस्टिनी बन्दीहरूलाई रिहा गर्नुपरेको थियो । हिजबुल्लाहले विमान अपहरणको जिम्मेवारी लिएको थिएन तर समर्थन भने गरेको थियो ।

यसपछि सन् १९८५ मा नसरल्लाह हिजबुल्लाहको कार्यकारी परिषद्को प्रमुख बने । यस अवधिमा उनले इरानका सर्वोच्च नेता खोमेनीसँग बारम्बार परामर्श गर्थे । पूर्व इरानी जनरल होसेन हमेदानीले आफ्नो संस्मरणमा नसरल्लाहलाई कासिम सुलेमानीको मृत्युपछि सिरियाका लागि नीति बनाउने र इराकमा इरानका सहयोगीहरूलाई एकजुट गर्ने जिम्मेवारी दिइएको बताएका छन् ।

फेब्रुअरी १९९२ मा, हिजबुल्लाह प्रमुख मुसावी, उनकी श्रीमती र बच्चा इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिए । उनको अन्त्येष्टिमा नसरल्लाहले भने, 'हाम्रो हत्या होस्, हाम्रो घरमा हाम्रो टाउकोमा बम खसालियोस्, हामी हाम्रो लडाइबाट पछि हट्ने छैनौं ।'

मुसावीपछि हिज्बुल्लाहको कमाण्ड नसरल्लाहको हातमा आयो । उनको नेतृत्वमा संगठनले लामो दूरीको आक्रमण गर्न सक्ने रकेटहरू हासिल गरेको थियो । यसबाट हिजबुल्लाहलाई उत्तरी इजरायलमा आक्रमण गर्न सजिलो भयो । १९९२ मा, नसरल्लाहको नेतृत्वमा, हिज्बुल्लाहले पहिलो पटक संसदीय चुनाव लडे र १२ सीट जित्यो । यससँगै यो संगठन लेबनानमा पनि राजनीतिक रूपमा सक्रिय भयो ।

अहिलेसम्म इजरायलविरुद्ध आवाज उठाउने सबै सशस्त्र संगठनहरूमध्ये हिजबुल्लाह सबैभन्दा ठूलो चुनौती साबित भएको छ । सन् १९८२ मा यो संगठन अस्तित्वमा आएदेखि इजरायल र हिजबुल्लाहबीच भिडन्त नभएको एक वर्ष पनि बितिसकेको छैन ।

इजरायलले मे २००० मा दक्षिणी लेबनानबाट पूर्ण रूपमा फिर्ता लिएको थियो । कुनै पनि सन्धि बिना कुनै पनि अरब क्षेत्र छोडेको यो पहिलो पटक थियो । लेबनानमा हिजबुल्लाहको यो अहिलेसम्मकै ठूलो जीत थियो। देशभर उत्सवको माहोल थियो । त्यसको एक दिनपछि, मे २६, २००० मा नसरल्लाह इजरायली सीमाबाट केही किलोमिटर टाढा रहेको लेबनानको सानो सहर बिन्ट जबेलमा आइपुगे ।

'इजरायलसँग आणविक हतियार हुन सक्छ, तर यो अझै पनि माकुराको जालोजस्तै कमजोर छ,' खैरो लुगा र कालो पगडी लगाएका ३९ वर्षीय नसरल्लाहले भने ।

जुलाई २००६ मा, हिजबुल्लाहले एक मुठभेडको क्रममा दुई इजरायली सैनिकहरूलाई बन्धक बनाएको थियो । त्यसपछि फेरि एकपटक इजरायलले लेबनानमाथि आक्रमण गर्‍यो । ३३ दिनसम्म चलेको यस युद्धमा हिजबुल्लाह लेबनानमा सबैभन्दा बलियो सैन्य शक्तिको रूपमा उभियो, जसले देशका नागरिकहरूको सुरक्षा गर्न सक्छ ।

युद्धमा हिजबुल्लाहले ४ हजार रकेट प्रहार गरेको थियो । १४ जुलाई २००४ मा एक भाषणको दौरान, नसरल्लाहले बेरुतका मानिसहरूलाई पश्चिमतिर हेर्न आग्रह गरे । उही समयमा, हिजबुल्लाहले भूमध्य सागरमा इजरायली नौसेना जहाज हानिटमा मिसाइल प्रहार गरेको थियो। यस आक्रमणमा धेरै मानिसको मृत्यु भएको थियो ।

इजरायललाई लगातार चुनौती दिएर लेबनानमा हिजबुल्लाह र नसरल्लाहको लोकप्रियता निकै बढ्यो। यद्यपि, तिनीहरू इजरायलको रडारमा आए । जसका कारण उनले सार्वजनिक स्थलमा भाषण दिन निकै कम गरे । अब नसरल्लाहका अधिकांश ठेगानाहरू पूर्व-रेकर्ड गरिएका छन् ।

हिजबुल्लाहको राजनीतिमा प्रवेश

लेबनानी राजनीतिमा आफ्नो स्थान बनाउन नसरल्लाहले देशमा हिजबुल्लाहको छवि निर्माण गर्ने काम सुरु गरे । उनले देशको सबैभन्दा ठूलो शिया समुदायलाई प्रत्यक्ष समर्थन प्रदान गरे । नसरल्लाहले हिजबुल्लाहको नाममा धेरै सामाजिक कल्याण सम्बन्धी कामहरू गरे, जुन लेबनानी सरकारले गर्न सकेन ।

नसरल्लाहको नेतृत्वमा, हिजबुल्लाहले धेरै विद्यालय, अस्पताल र परोपकारी संस्थाहरू निर्माण गरे। इजरायलसँगको युद्ध पछि, डिसेम्बर २००६ मा, हिजबुल्लाहले लेबनानको सरकारमा हिस्सेदारी र अमेरिका समर्थित फाउद सिनोरा सरकारलाई देशबाट हटाउन माग गर्यो । बेरुतमा हिजबुल्लाहको समर्थनमा हजारौं मानिसहरूले शिविर बनाएर प्रदर्शन गरेका थिए।

दुई वर्ष पछि, मे २००८ मा, अमेरिकी समर्थित लेबनानी सरकारले हिजबुल्लाहको दूरसञ्चार नेटवर्क बन्द गर्ने धम्की दियो। यसपछि हिज्बुल्लाह र सरकारी समर्थकहरूबीच हिंसा भएको थियो । यो देखेर सरकार पछि हट्यो र कतारको मध्यस्थतामा सहमति जुट्यो । धेरै बैठकहरू पछि, हिजबुल्लाहलाई लेबनानी मन्त्रिपरिषद्का निर्णयहरूमा भिटो गर्न अनुमति दिइएको थियो ।