कहाँ जान्छ यति धेरै सुन ?

काठमाडौं, २ माघ । बालाजुमा शनिबार बिहान प्रहरीको एउटा टोली चीनबाट रसुवा नाका हुँदै तस्करी गरिएको १५ किलो सुन बरामद गर्दै थियो । त्यही वेला प्रहरीको अर्को टोलीले थानकोटको नागढुंगामा चिनियाँ नागरिकबाट चार करोड ७१ लाख रुपैयाँबराबरको डलरसहित विदेशी मुद्रा बरामद गर्‍यो । आजको नयाँ पत्रिकामा खबर छ– महानगरीय प्रहरी वृत्त बालाजुले रसुवाबाट आउँदै गरेको बा।१ज ४९६४ नम्बरको टाटोसुमो गाडीबाट १५ किलो सुन बरामद गरेको हो । गाडीको पछाडि भागमा फल्स बटम बनाई सुन लुकाइएको थियो । सुनसहित चालक रवीन्द्र भुजेल पक्राउ परेका छन् । मुख्य तस्करको खोजी गर्दै आएको प्रहरीले जनाएको छ । विमानस्थलबाट हुँदै कर्मचारीको मिलेमतोमा साढे ३३ किलो सुन तस्करीबारे अनुसन्धान भइरहेको छ । नागढुंगाबाट तीन चिनियाँ नागरिक र एक नेपालीलाई महानगरीय अपराध महाशाखाको टोलीले चार करोड ७१ लाख १३ हजार सात सय ९० रुपैयाँ बराबरको अवैध विदेशी मुद्रासहित पक्राउ गरेको हो । दुई लाख ७४ हजार एक सय ५१ अमेरिकन डलर, एक लाख २८ हजार आठ सय ५० युरो, चार हजार ६ सय ५० अस्ट्रेलियन डलर, दुई हजार पाँच सय क्यानेडियन डलर, २२ लाख जापानी येन, तीन हजार एक सय ७२ चिनियाँ युयान, दुई हजार स्विस फ्र्यांक र ३० हजार रुपैयाँसहित उनीहरू पक्राउ परेका हुन् । ‘प्रारम्भिक अनुसन्धानमा सुन तस्करीलगायत अवैध कारोबारको रकम विदेशी मुद्रामा साटेर चीन लैजान खोजेको देखिन्छ,’ अपराध महाशाखाका एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल भन्छन्, ‘नत्र बिहान ३ बजे गाडीको फल्स बटममा लुकाएर लैजानुपर्ने कारण थिएन ।’ सुन, डलर र हुन्डीको कनेक्सन सुन र डलर तस्करी तथा हुन्डी कारोबारको ‘कनेक्सन’ रहेको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सिआइबी)का निर्देशक डिआइजी नवराज सिलवाल बताउँछन् । ‘एउटै समूहले सुन, डलर र हुन्डीको कारोबार गर्दछ,’ डिआइजी सिलवाल भन्छन्, ‘यस्तोमा अन्तर्राष्ट्रिय गिरोह नै संलग्न हुने गरेको छ ।’ ०६८ मा प्रहरीकै मिलेमतोमा डलर तस्करी भएको खुलेको थियो । विमानस्थलबाट अवैध डलर बरामद गर्दा ती व्यक्ति सुन तस्करीमा रहेको खुलेको थियो । नेपालबाट अवैध डलर लिएर दुबई जाने र दुबईबाट नेपालमा सुन लिएर आउने गरेको खुलेको थियो । छानबिन समितिले सुन र डलर तस्करीमा एउटै समूह रहेको प्रतिवेदन दिएको थियो । चीनतर्फ नेपालमा सुन तस्करी हुनु र नेपालबाट चीनमा डलर लैजानुमा पनि तस्करीको सम्बन्ध रहेको महानगरीय अपराध महाशाखाका एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल बताउँछन् । सुन तस्करीको भुक्तानी धेरैजसो हुन्डी कारोबारसँग मिलाइने गरिएको छ । चीनमा अमेरिकन डलरलगायत विदेशी मुद्राको ठूलो माग छ । त्यहीअनुसार नेपालमा विभिन्न वैध–अवैध कारोबारमा संलग्न चिनियाँहरू डलर साटेर चीन जाने गर्दछन् । तस्करीको सुनको पैसा वैध बाटोबाट विदेश लैजान सम्भव छैन । त्यसकारण उनीहरूले हुन्डीमार्फत नै कारोबार मिलाउने गर्छन् । कुन–कुन देशबाट आउँछ सुन ? नेपालमा चीनबाट अवैध रूपमा धेरै सुन भित्रने गरेको छ । दुबई, युएईबाट पनि तस्करी भएर सुन आउने गरेको छ । गाडीमा लुकाएर ल्याउन सहज भएकाले रसुवाको केरुङ नाका हुँदै ठूलो मात्रामा सुन नेपालमा तस्करी हुने गरेको छ । भूकम्पले बन्द हुनुअघि तातोपानी नाकाबाट ठूलो मात्रामा सुन तस्करी हुने गरेको थियो । तातोपानी नाकाबाट तस्करी हुँदै आएको अधिकांश सुन ६ वर्षदेखि नै बरामद हुँदै आएको छ । खाडी मुलुकबाट नेपाल फर्कने कामदारलाई समेत भरियाका रूपमा प्रयोग गरी सुन तस्करी हुने गरेको छ । आर्थिक प्रलोभनमा पारी झुक्याएर कामदारहरूलाई प्रयोग गरी नेपालमा सुन ल्याइने गरिएको छ । त्यसरी सुन लिएर आउने कामदारहरू हरेक साताजसो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पक्राउ पर्ने गरेका छन् । बिजिनेस भिसामा बसेर डलर तस्करी विदेशी मुद्रासहित शनिबार पक्राउ परेका चिनियाँ नागरिक चाङ तोङ फाङ र चौ सलियन बिजिनेस भिसामा नेपालमा बस्दै आएका थिए । ब्यागसम्बन्धी व्यवसायका लागि भनेर उनीहरूले भिसा लिएका थिए । तर, व्यापारको आवरणमा उनीहरूले डलर तस्करीलगायतका अवैध गतिविधि गर्दै आएको अपराध महाशाखाका एसएसपी सर्वेन्द्र खनालले बताए । ठमेलमा बस्दै आएका उनीहरू पटक–पटक चीन जाने–आउने गरेको पासपोर्टमा देखिएको छ । त्यसैले उनीहरूले पटक–पटक तस्करी गर्दै आएको प्रहरीको अनुमान छ । अपराधमा चिनियाँको संलग्नता बढ्यो नेपालमा सुन, डलर तथा वन्यजन्तुका अंगको तस्करीमा चिनियाँहरू बारम्बार पक्राउ परेका छन् । सबैभन्दा धेरै भने डलर तस्करीमा चिनियाँहरू संलग्न रहेको प्रहरी अधिकारीहरू बताउँछन् । सन् २०१६ मा नेपालबाट निष्कासनमा पर्ने विदेशीमा पनि चिनियाँ धेरै छन् । सो वर्ष नेपालबाट निष्कासनमा परेका दुई सय ३९ विदेशीमध्ये एक सय २४ चिनियाँ नागरिक रहेको अध्यागमन विभागका महानिर्देशक केदार न्यौपानेले बताए । मालिक किन फेला पर्दैेनन् ? प्रहरीले पछिल्लो तीन साता काठमाडौंमा तीनपटक सुन बरामद गरेको छ । १३ पुसमा महानगरीय अपराध महाशाखाले रसुवागढी नाका हुँदै भित्रिएको सात केजी सुन बरामद गरेको थियो । २१ पुसमा विमानस्थलबाट भित्रिएको साढे ३३ किलो सिआइबीले बरामद गरेको थियो । बालाजुको चमतीमा शनिबार १५ केजी सुन बरामद भयो । सबै घटनामा सुन ओसारपसारमा खटाइएका तल्लो तहका व्यक्ति मात्र पक्राउ परेका छन् । सात केजी सुनसहित चालक कुन्साङ लामा पक्राउ परेका थिए । साढे ३३ किलो सुनसहित ओसारपसारमा संलग्न गोपालबहादुर शाही, सन्तोष काफ्ले र दिलबन्धु थापा पक्राउ परे । शनिबार गाडीका चालक रवीन्द्र भुजेल पक्राउ परे । तीनैवटा घटनामा सुनधनी पहिचान भएका छैनन् । सधैँजसो अवैध सुनसहित भरिया पक्राउ पर्ने गरेका छन् भने सुनधनी फरार हुन्छन् । मुख्य तस्कर कारबाहीमा नपरेकाले तस्करी नरोकिएको हो । प्रहरीले सामान्यतः सुन तस्करीमा संलग्नलाई पक्राउ गरेलगत्तै अनुसन्धान र कारबाहीका लागि राजस्व अनुसन्धान विभागलाई बुझाउने गरेको छ । विभागले बयान लिनेबाहेक विस्तृत अनुसन्धान नगर्ने भएकाले सुनधनी उम्कने गरेका छन् । यसपटक भने सिआइबीले पक्राउ परेकाहरूलाई संगठित अपराध मुद्दामा आफैँ थुनामा राखी अनुसन्धान गरेकाले कर्मचारीलगायत पक्राउ परेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय गिरोह संलग्न छ डिआइजी नवराज सिलवाल, निर्देशक, सिआइबी साढे ३३ किलो सुनको अनुसन्धान सकारात्क दिशामा अघि बढेको छ । केही दिनमै थप व्यक्तिहरू पक्राउ पर्नेछन् । प्रहरी नजिक पुगेको छ । भन्सारका कर्मचारीको मिलेमतो पुष्टि भइकसेपछि कर्मचारी पनि पक्राउ गरिसकेका छौँ । अनुसन्धान पूरा भएपछि मात्र पूरै सञ्जालबारे थाहा हुनेछ । तस्करले अवैध डलरको पनि कारोबार गर्छन् । डलरको अवैध कारोबारबाट पनि उनीहरूले धेरै मुनाफा कमाउँछन् । कर नतिर्दा पनि नाफा कमाउने भए । सुन र डलर तस्करीको सम्बन्ध आतंकवादी गतिविधिसम्म हुन सक्छ । सुन तस्करीका मुख्य तीन कारण १.बजारमा अत्यधिक माग छ, वैधानिक आयात कम छ नेपालमा सुन आयात गर्ने अधिकार बैंकहरूलाई मात्र छ । बिहेको सिजनमा दैनिक ५० किलो र अफसिजनमा ३० किलो सुनको माग रहेको नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष मोहनकुमार सुनारको दाबी छ । तर, बैंकहरूले दैनिक जम्मा १५ किलो मात्र सुन आयात गर्न पाउँछन् । यसरी मागको आधा पनि वैधानिक च्यानलले पूरा गर्न सक्दैन । त्यो माग अघोषित रूपमा तस्करीबाटै पूर्ति हुने गरेको छ । २. कालो धन लुकाउन र वैध बनाउन सुनमा लगानी तस्करीबाट आएको सुन बजार पुगेपछि वैधानिक बन्छ । कहिलेकाहीँ सुन व्यवसायीहरू पक्राउ पर्छन्, तर ग्राहकसम्म पुगेपछि त्यस विषयमा छानबिन हुँदैन । भ्रष्टाचारलगायत अवैध स्रोतबाट कमाएको पैसा अन्य व्यवसायमा लगानी गर्दा स्रोत देखाउनुपर्छ, नगद त्यत्तिकै राख्दा अनुत्पादक हुन्छ । तर, पैसा सुनमा लगानी गर्दा सुरक्षित मात्र होइन, फाइदा पनि हुने भएकाले सुनको माग बढ्दो छ । ३. भारतमा पनि कोटा लागू भएकाले नेपालबाट तस्करी तस्करीबाट नेपाल आइपुग्ने सुन भारत पनि जाने गरेको सिआइबीको अनुसन्धानले देखाएको छ । भारतमा पनि सुन आयातमा सरकारले कोटा तोकेको छ । त्यस कारण मागअनुसार बजारमा सुन छैन । भारतीय विमानस्थलको चेकिङ निकै कडा भएकाले सीधै भारतमा तस्करी कठिन भएकाले उनीहरूले नेपालमार्फत सुन लैजाने गरेको प्रहरी अधिकारीहरू बताउँछन् । खुला सिमाना भएकाले सुन सजिलै भारत पुग्छ ।