कसरी भयो जंगबहादुरको मृत्यु ?

कञ्चनपुरको वनवासामा बेलायती युवराजको भ्रमणका सिलसिलामा आएका बेलायती डाक्टरले वि.सं. १९३२ मा जंगबहादुर राणाको स्वास्थ्य परीक्षा गरी उनको मुटुमा बोसो जम्न थालेकाले चाँडै मृत्यु हुनसक्ने कुरा बताएका थिए । वनवासाबाट काठमाडौं फर्केपछि जंगबहादुरले आफ्नो चल–अचल सम्पत्ति छोराहरुलाई बाँडिदिए । त्यसबैला उनका मन परेका छोरा बबरजङ्ग र अर्का छोरा नरजङ्गको मृत्यु भयो । उनको मन परेको हात्ती जंगप्रसाद पनि त्यहीबेला मर्यो । वि.सं. १९३३ को मंसिरमा उनी शिकारका निमित्त काठमाडौंबाट हिँडे । यो शिकार उनका लागि आखिरी शिकार थियो । जानुभन्दा अगाडि राजा सुरेन्द्रसँग बिदावारी हुन थापाथलीबाट हनुमानढोका दरबारमा गए । त्यहाँ उनले, ‘यसपाली म धेरै गलेको छु, फर्केर आउन सक्छु कि सक्दिनँ, एकपल्ट पहिले जस्तै बुइँ चढाएर घुमाउन पाऊँ’ भनेर राजालाई भने । त्यसबेला जंगबहादुरको उमेर ५९ वर्षको थियो र राजाको उमेर ४५ वर्षको थियो । राजाले स्वीकृति दिएपछि उनले राजालाई बुइँ चढाएर घुमाए । यो कुरा जुद्धशमशेरले भनेको भनि बालकृष्ण समले आफ्नो पुस्तक मेरो कविताको आराधनामा लेखेका छन् । त्यो उनको अन्तिम शिकार थियो । किनभने उनी त्यहाँबाट काठमाडौं कहिल्यै फर्केनन् । उनी थानकोटबाट मार्खुको बाटो भई हेटौंडा पुगे अनि बारा जिल्लाको सिमरौनगढमा पुराना किल्लाहरुको भग्नावशेषमा घुम्दै पत्थरघट्टामा वागमती नदीका किनारमा पुगे । त्यहाँ उनले एउटा भीमकाय पाटेबाघको शिकार गरे । शिकारको भलिपल्ट उनी बिरामी भए । उनलाई दिसा पनि लागेको थियो, कहिले जाडो कहिले गर्मी भएको थियो । शिकारमा उनीसँग श्री ३ बडामहारानी हिरण्यगर्भकुमारी (मैयाँ महारानी) र अरु चार महारानी (पुतली महारानी, अन्तरी महारानी) आदि पनि सँगै थिए । कृष्णगोविन्द भन्ने नेपाली वैद्यलाई बोलाउँदा उनको नाडी एकदम कमजोर भइसकेको कुरा भने । त्यसैबेला काठमाडौंमा जंगबहादुर सिकिस्त विरामी भएको र उनका भाइ धीर र छोराहरुलाई पत्थरघट्टा आउन खबर गयो । त्यसबेला सवारीमा उनका भतिजा अमरजंग (भाइ जगतशमशेरपुत्र) मात्र थिए । बिरामी भएपछि उनलाई पनि जंगले चिनेनन् । बालकृष्ण समले जंगलाई अफिम प्रतिदिन चाहिन्थ्यो भनी लेखेका छन् । जंगबहादुर पत्थरघट्टामा बिरामी भएका बेलामा उनले अफिम राख्ने गरेको कन्तुर अर्को वासतर्फ लगिएको रहेछ । त्यहीबेला एउटा रुखमा मजुर बस्न आयो । जंगले गोली हाने तर लागेन । उनी ज्यादै राम्रा निशानेबाज थिए, तर अन्तिम समयमा आँखा नदेख्ने भएका थिए । दुई चोटि रगत वमन भएपछि जंगले मैयाँ महारानीलाई भनेका थिए, ‘तिमी आइनौ भने म नरकको कुकुर हुन पुग्नेछु ।’ त्यसबेला त्यहाँ धीरशमशेर आइसकेका थिए । मैयाँ महारानीले धीरशमशेरलाई भनिछिन्– ‘हजुरको दाईलाई भुजा म पकाउँला तर तमाखु टक्र्याउने मिश्रीलाई र मालिस गर्ने पुतलीलाई किन नल्याएको भने के भन्ने ?’ यसबारे पद्यजंगले केही लेखेका छैनन् । पत्थरघट्टामा बागमती नदीको किनारमा ५९ वर्षको उमेरमा वि.सं. १९३३ को फागुन १६ गते गोविन्दद्वादशी मा जंगबहादुरको मृत्यु भयो । (प्रकाश ए राजद्वारा लिखित ‘राणा प्रधानमन्त्रीहरुको जीवनी’ नामक पुस्तकबाट)