के फेरि बल्झिन सक्छ दोक्लाम विवाद ?

एजेन्सी । सिक्किम नजिकै रहेको दोक्लाममा भारत र चीनले सैनिक फिर्ता बोलाउने निर्णयलाई भुटानले स्वागत गरेको छ । लगभग ७३ दिनसम्म दोक्लाममा भारत र चीनको सेना आमने सामने थियो । चीनको तर्फबाट आक्रामक भनाइहरु आयो । तर भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी ३–५ सेप्टेम्बरमा चीनमा हुनगइरहेको ब्रिक्स सम्मेलनमा भाग लिन जाँदैछन् । के भारत–चीनबीच सीमानालाई लिएर शान्त रहने सहमती लामो समयसम्म टिक्ला ? अन्तराष्ट्रिय मामिलाका जानकार हर्ष पन्त भन्छन्, ‘यो विवाद अझै पूर्ण रुपमा हल भएको छैन र यसलाई लिएर फेरि पनि दुई देश भड्किने सम्भावना छ ।’ विवादका बीच भूटानको अवस्था के छ ? भूटान केही हदसम्म खुशी छ किनकी दुई ठूला देशबीच ऊ पेलिइराखेको थियो । तर फेरि पनि यस्तो स्थिति आउन सक्ने डर उसमा छ । भारत या भूटान चीनले दुई देशबीचको सीमा विवादलाई लिएर भएको सम्झौता तेड्ने कोशिश गरेको मान्दै आएका थिए । भारत र चीनबीच केही समयका लागि यो हल भयो तर भूटान यो विवादको स्थायी समाधान चाहन्छ । चीनले सडक निर्माण रोक्ला ? अहिले बन्दै गइरहेको परिस्थिति अनुसार चीन तत्काल सडक निर्माण रोक्ने पक्षमा छैन । तर, भविष्यमा ऊ सडक निर्माणको चाहना राख्ला वा नराख्ला यो भन्न सकिने अवस्था छैन । यसकारण जबसम्म भूटान र चीनबीच सीमा विवाद सल्टिँदैन तबसम्म चीनले तीन देशबीचको सम्झौता तोड्ने कोशिश गरेको छ त्यो फेरि पनि दोहोरिने सम्भावना छ । दोकलाममा चीनले गरिरहेको सडक निर्माण रोक्न भारतले सैनिक पठाएपछि यस्तो हालत बन्न गयो, लागिरहेको थियो कि भारत र चीन युद्धका लागि आमने सामने छन् । यो तनाव केही समयका लागि कम भएको छ । दोक्लाम विवादपश्चात के होला चीन–भूटान सम्बन्ध ? भारत भूटानलाई सहयोग गर्न उभिएको थियो, भारत र भूटानबीच नजिकको सम्बन्ध छ यसकारण भूटान आवश्यक पर्दा भारत सहयोगका लागि फेरि उभिनेमा विश्वस्त छ । चीन भूटानसँग आर्थिक सम्बन्ध बढाउन चाहन्छ । चीनले भूटानका लागि कैयौं योजना बनाएको छ र कुराकानीका लागि तत्परता देखाएको छ । भूटानलाई भारत र चीनसँग तालमेल गर्न आवश्यक छ । भूटानको सुरक्षाको जिम्मेवारी भारतसँग छ । भूटानसँग थोरै सेना छ र सीमित सैन्य क्षमताका कारण भारतमाथि निर्भर छ । यसकारण भूटानले भारतलाई विश्वासमा लिएर चीनसँग सम्बन्ध बढाउन जरुरी छ । दुवै देश कसरी वदलिए ? दोक्लाममा तनाव अचानक कम भएको होइन । भारत सरकारले समझ्दारी पूर्ण तरीकाले सेना र युद्धको कुरा नगरी वार्ता गर्न चाह्यो । चीनको रवैया भने धेरै आक्रमक रह्यो । चिनियाँ मिडियाले मात्र नभई सरकारको समेत विवादास्पद भनाई सार्वजनिक भयो । तर यो हप्ता चीनमा ब्रिक्स देशको सम्मेलन हुन गइरहेको छ । यस्तोमा दोक्लामलाई लिएर भइरहेको तनावको बीच चीनलाई भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई बोलाउन समस्या हुनेथियो । यदी विवादका कारण देखाएर मोदी चीन गएनन् भने विश्वमा गलत सन्देश जानेथियो । यही कारण चीनले यो हप्ता विवाद समाधान गर्न चाह्यो । दोक्लामको विषयमा भारत र भूटानको भनाई के छ ? धेरै समयदेखि भूटान र चीनबीच यो विवाद चल्दै आइरहेको छ । यसमा अलग–अलग पक्ष छ । चीन पूरानो सन्धि मान्नलाई इन्कार गरिरहेको छ । जतिबेला सन्धि भएको थियो त्यतिबेला आफूले दबाबमा हस्ताक्षर गरेको चीनको भनाइ छ । भूटान र भारत सीमा विवाद सुल्झाउनका लागि केही लिनुछ भने केही दिनुपर्ने बताउँछन् । भूटानको सीमा समस्या भारतसँग जोडिएको छ । भारत र चीन जब सीमा विवादको कुनै राजनीतिक हल निकाल्छन त्यतिबेला भूटानको सीमा विवाद सुल्झिनेछ । भविष्यमा भूटान यसमा कूटनीतिक प्रयास गर्न सक्छ किनकी उसको लागि यो राष्ट्रिय सुरक्षाको विषय हो । बीबीसी