डुबानको कारण भारतीय मनपरी संरचना नै हाे

काठमाडाैं । नेपाली भू–भागबाट बग्ने पानी रोक्नको लागि भारतले अनेकन खालका संरचनाहरु बनाएको छ । भारतले सीमाक्षेत्रमा ड्याम, ठुला खालका तटबन्ध, नहरलगायतका संरचनाहरु धेरै नै खडा गरिसकेको छ । पछिल्लो समय त उसले पुर्वदेखि पश्चिमसम्मै सीमा क्षेत्रमा सडकको नाममा अग्लो बाँध नै बनाएको छ । राजमार्गको नाममा बनाइएको त्यो संरचना १० फिट अग्लो र ९० फिट जति चौडा छ । यी संरचनाहरुले वर्षाको समयमा परेको पानी र नेपालबाट भारततर्फ जाने सबै नदिहरुको प्राकृतिक बहाब रोकिदिएसँगै तराईमा डुबानको समस्या बढिरहेको छ । नेपाल र भारतबीच अहिलेसम्म ब्यारेज बनाउन जम्मा एउटा सम्झौता भएको छ । तटबन्ध बनाउनको लागि ४ वटा जति सम्झौता भएको छ । तर, भारतले एकतर्फी हिसाबले धेरै संरचनाहरु खडा गरिसकेको छ । जस्तो कपिलवस्तु जिल्लाको दक्षिणमा सीमा नजिकै भारतले मणीसागर बाँध बनाइएको छ । त्यो बाँध बनाउनको लागि सन् १९२३ मा ब्रिटिस अंग्रेजसँग नेपालको सम्झौता थियो । सम्झौतामा बाँध बनाउँदा ढोका नहाल्ने भन्ने थियो । तर, वर्तमान भारतले १४ वर्ष अगाडि मात्रै १५ वटा ढोका बनाइएको छ । जसको कारण कपिलवस्तुको त्यस छेउछाउका भू–भाग पुरै डुबानमा पर्दै आएका छन् । वर्षाको बेलामा ७० हेक्टर जति जमिन डुबानमा पर्दछन् । त्यहाँ हिउँदको बेलामा पनि १५ हेक्टर जति जमिन क्षेत्र डुबानमा पर्दै आएको छ ।

जबसम्म मापदण्ड विपरित यी संरचनाहरु खडा रहिरहन्छन् अनि नयाँ संरचनाहरु बनिरहन्छन् तबसम्म तराई डुबानको समस्या झनै बल्झदैं जान्छ ।

सम्झौता ब्रिटिश इण्डियासँग गरिएको सन्दर्भमा अहिले भारतले आफ्नो मगलाग्दी हिसाबले काम गरिरहेको छ । नेपाल र नेपालीले विरोध गरेपनि संरचनाहरु निर्माणको काम भने रोकिएको छैन् । दुई देशको सीमाको छेउछाउमा ब्यारेज, बाँध र तटबन्धजस्ता संरचनाहरु बनाउँदै गर्दा केहि अन्तराष्ट्रिय मापदण्डलाई पनि स्वीकार गर्नुपर्ने हुन्छ । दुवै देशको सम्झौता बेगर त्यस्ता संरचनाहरु बनाउन पाईदैन् । तर यहाँ सम्झौता विपरितका संरचनाहरु बनिरहेका छन् । जसको कारण तराईमा सधैं डुबानको समस्या परिरहेको हुन्छ । एक देशबाट अर्को देशमा जाने नदिको सिमारेखाबाट ८ किलोमिटर माथिल्लो वा तल्लो क्षेत्रमा कुनै देशले सहमति नलिई कुनै संरचनाहरु बनाउन पाईदैंन भन्ने अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड छ । त्यो सम्झौतालाई सन् १९९९ मा दुई देशबीच पटनामा भएको वैठकमा पनि स्वीकार गरेर जाने सहमति भएको थियो । तर, सहमति त्यस्तो भएपनि सिमा छेउछाउमा धेरै संरचनाहरु बनेका छन् । जस्तो बाँके जिल्लाको सिमामा लक्ष्मणपुर बाँध बनाइएको छ । २२ कि.मि. लामो त्यो बाँधले प्रत्येक वर्ष नेपालको ठुलो भू–भाग डुबानमा पर्ने गरेको छ । अहिले पनि नरइनापुर गाउँपालिकाको भाग पुरै जलमग्न भएको छ । यता रौतहटमा पनि त्यस्तै समस्या छ । रौतहटको सिमा नजिकै बनेको बैरगनिया बाँधले यो वर्ष त झन् धेरै क्षति बनाएको छ । गौर सदरमुकामका धेरैजसो घरहरु १ तलासम्म डुबानमा परे । जबसम्म मापदण्ड विपरित यी संरचनाहरु खडा रहिरहन्छन् अनि नयाँ संरचनाहरु बनिरहन्छन् तबसम्म तराई डुबानको समस्या झनै बल्झदैं जान्छ । राज्यले आफ्ना जनता अनि भूगोलको रक्षा गर्ने नियम विपरित खडा गरिएका संरचनाहरु फाल्नको लागि पहल गर्नुपर्छ । (श्रेष्ठ सीमाविद् हुन् )