यसरी ठडिदैछ मुसहर बस्ती (फोटोसहित)

महोत्तरी, १९ फागुन । सधैं टेलिभिजनको पर्दामा देखिने, सधैं हसाउँने, त कहिले रुवाउने पनि । रुवाउने भन्दापनि धेरै हसाउँने एउटा जोडि यतिबेला इट्टा र बालुवा बोक्न हतारमा देखिन्छन् । बर्षदिन अघिदेखि उक्त जोडिको पिठ्यूमा बालुवा र इट्टाको भारी नबोकेको कुनैदिन छैन् । उनीहरुलाई न बर्षायाममा कुनै झरिको प्रवाह छ, न जाडो याममा कुनै सितको प्रवाह, न त प्रचण्ड गर्मीको नै प्रवाह छ । जो निरन्तर कहिले सिन्धुपाल्चोककको इन्द्रावतीको तिरैतिर त, कहिले काभ्रेपलाञ्चोकको डाडै–डाडाँ हुँदै यतिबेला तराईको समथर भू–भागमा कुनै थकानको प्रवाह नगरि काममा व्यस्त छन् चर्चित हास्यकलाकार सिताराम कट्टेल (धुर्मस) र कुन्जना घिमिरे (सुन्तली) । पूर्व –पश्चिम महेन्द्र राजमार्ग अन्र्तगत महोत्तरीको बर्दिबास चोकबाट झन्डै १ किलोमिटर दक्षिणमा मुसहर बस्ती छ । एकिकृत नमुना बस्ती बनाउन यतिवेला उक्त जोडीलाई भ्याईनभ्याई छ । सितलहर कठ्याङरिएर बस्न नसकेका मुसहर बस्तीको रुप यतिबेला फेरिने क्रममा छ । बर्दिबास नगरपालिका –२ मा पर्ने मुसहर टोलमा एकीकृत बस्ती निर्माण संगै चेतनाको लहरले स्थानियको दिन फेरिदिएको छ । जाँडरक्सिको पैसा समूहमा ५० घरधुरीलाई लक्षित गर्दै निर्माणाधिन अवस्थामा रहेको एकिकृत नमुना मुसहर बस्तीका २ सय ७० जना मुसहरहरुको आनीबानीमा समेत परिवर्तन भएको छ । दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर कमाएको रुपैंयाँ जाँड रक्सीमा उडाउँदै आएका मुसहरहरुको दैनिकी अचेल फेरिएको छ । हिजोआज मुसहरहरु जाँडरक्सी खान छोडेर कमाएको पैसा घरखर्ची, छोराछोरीको पढाइमा खर्चिने गरेका छन् । भइपरी आउने खर्चको लागि उनीहरु गाउँमा समुह गठन गरेर मासिक बचत गर्न थालेका छन् । धुर्मुसको ‘ब्रिफिङ’पछि काम शुरु मुसहर टोलका विन्दे सदाको आजभोली दिनचर्या बदलिएको छ । दैनिक ज्याला गरेर कमाएको पैसाले सधैंभरी जाँड रक्सीमा रित्याउने विन्दे आजभोली कमाएको पैसा जोहो गर्छन् । एकीकृत बस्ती निर्माणमा उनी विहान ६ बजे डिउटीमा पुग्छन् । डिउटीमा पुग्नु अगाडी २० मिनेट रोल क्रममा उनी बस्छन् । ३५ बर्षीय विन्देसंगै मुसहर टोलका ६५ जना स्थानीय सबै रोलक्रमको लागि एक विहानै लाम लाग्छन् । निर्माणमा खटिएका स्थानिय सहित अन्य कामदारहरु राष्ट्रिय गानमा सहभागि हुन्छन् । गानपछि हाँस्यकलाकार सिताराम कट्टेल ’धुर्मुस‘ ले दैनिक गर्ने कामको ब्रिफिङ गर्छन् । र बस्ती निर्माणको लागि विन्दे सहितका कामदारहरु घर निर्माण कार्यमा खट्छन् । करिब ५ दर्जन घर भएको मुसहर बस्तीका स्थानिय सहयोगि हातको प्रतिक्षामा बर्सौंदेखि बाटो कुरेर बसेका थिए । बर्खामा चुहिने, जाडोमा शितलहर पस्ने स–साना छाप्राहरुमा मुसहरहरु दिनरात बिताउँथे । दयनीय अबस्थामा गुजारेका उक्त बस्तीलाई यतिबेला नयाँ जीवन दिने अभियान अन्तिम चरणमा पुगेको छ । निर्माण थालेको दुई महिनामा घर निर्माण सम्पन्न हुने अवस्थामा पुगेको छ । १५ कठ्ठा क्षेत्रफलमा निर्माण भएको उक्त एकीकृत बस्तीका प्रत्येक घरहरुमा मुसहरका सबै घरधुरी र कलाकार सिताराम कट्टेललगायतले दिनरात खटिरहेका छन् । दिउँसो प्रचण्ड गर्मी हुने भएपछि उनीहरु बिहानै काममा खटिन्छन् । धुर्मुसका अनुसार यो वस्ती बालमैत्री र अपाङ्ग मैत्री पनि हुनेछ । यसअघि काभ्रेको पहरी वस्तीमा बनाएको एकिकृत नमूना वस्ती, सिन्धुपाल्चोकको गिरान्चौर एकिकृत नमुना बस्ती भन्दा फरक र ‘एड्भान्स’ हुन्छ । सिन्धुपाल्चोक र काभ्रेका भुकम्प पीडितहरुलाई पनि धुर्मुस–सुन्तली फाउन्डेसनले एकिकृत नमूना बस्ती बनाएका थिए । बस्तीमा एउटा सामुदायिक घर र चिल्ड्रेन पार्क यस वस्तीका थप विशेषता हुन् । घरहरु एक अर्कासँग जोडिएका हुने छैनन् । ३ कोठा र चोटासहित भवनमा एउटा भान्सा कोठा हुनेछ । भवनसंगै ट्वाइलेट, वाथरुम हुनेछन् । भ¥याङ चढेर एक तल्लामाथि गएपछि बुईंँगल हुनेछ, जहाँ सरसामान राखिन्छ । वस्तीमा फराकिला बाटो छ । वस्तीभित्र सजिलै दमकल, एम्बुलेन्स ओहोरदोहोर गर्न सक्छन् । वस्तीमा पानीको व्यवस्था गरिएको छ । घरहरु ईटाले बनेका छन् । एउटा पक्की घरमा डण्डी, रोडागिट्टी, बालुवा र जस्तापाता प्रयोग हुनेछ । यसरी शुरु भयो अभियान अशिक्षा, गरिबी र सामजिक रुपमा पीछडीएका मुसहरहरुको उक्त बस्ती निर्माण धुर्मुस– सुन्तली फाउण्डेशनले गरेपनि बस्ती निर्माणको श्रय पत्रकार तथा सामजिक अभियान्ता राजकरण महतोको रहेको कलाकार सिताराम कट्टेलले बताए । पत्रकार महतो महोत्तरी निवासी हुन् । सरसफाई अभियानमा लागेका महतोले पत्रिका मार्फत सो बस्तीको बारेमा निरन्तर समाचार लेखेपछि उक्त मुसहर बस्ती निर्माणको शुरुवात भएको थियो । ‘उहाँ नै हुनहुन्छ यो बस्ती निर्माण शुरुवातको श्रयकर्ता’, पत्रकार राजकरणलाई देखाउँदै धुर्मुसले भने । विभिन्न राजनीतिक दलहरुको भोट बैंक बनेको उक्त बस्तिमा शिक्षा, स्वास्थ्य तथा विकास निर्माण तथा मुसहर बस्तीका जनताको जीवन स्तरका लागि कामहरु हुन नसकेको पत्रकार राजकरणको भनाई छ । उक्त नयाँ बस्ती निर्माण संगै रोग, भोग र अशिक्षाले पिल्सिएका मुसहर बस्तीको नवयुगको शुरुवात भएको उनको दाबी छ । राजकरणका अनुसार बस्ती निर्माणको अभियान संगै सो बस्तीका बालबालिका समेत विद्यालय जान थालेका छन् । आफ्नो कमाई जाँड रक्सीको लतमा मात्र खर्च गर्ने मुसहरहरु पछिल्लोपटक व्यहारिक हुन थालेको राजकरणको भनाई छ । उनीहरुमा सामुहिक भावनाको समेत विकास हुन थालेको छ । फाउण्डेशनले सिन्धुपाल्चोकको गिरानचौरमा शुरुवात गरेको एकीकृत बस्तीमा समेत मुसरहरुले दाउरा बेचेर तथा दैनिक ज्यालादार गरेर १५ हजार सहयोग गरेको पत्रकार राजकरणले खबरडबलीलाई बताए । बस्ती निर्माणले निकै उत्साहित भएका मुसहर बस्तीका सबैजना काममा खटिने गरेका एकिकृत नमुना मुसहर बस्तीका अध्यक्ष मञ्जय सदाले खबरडबलीलाई बताए । उक्त बस्तीका ५० घरहरु एकै पटकमा पाँच समुहले गुणस्तरीय र प्रतिस्पर्धात्म रुपमा निर्माणको काम गरिरहेका धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनका परियोजना व्यवस्थापक अर्जुन प्रसाद न्यौपानेले खबरडबलीलाई बताए । पाँचवटा टिमले निर्माण गरिरहेको पाँचवटै टिममा एक जना टोली नेता छानिएका छन् । त्यहाँ निर्माधिन प्रत्येक घरका एक जना सदस्यले अनिवार्य रुपमा श्रमदान गर्नु पर्ने उर्दी जारी गरिएको छ । कसैको परिवारबाट बिनाकारण एक दिन अनुपस्थित भए तीन दिन सम्म गरेको हाजिरी काटिने नियम छ । प्रत्येक टिमलाई कसले छिटो गर्ने भनेर धुर्मुसले जोस्याइदिँदा रहेछन् । बिहानै टोली नेताले सिटी फुकेपछि गुरुरु निर्माणस्थलमा स्थानीयवासी ओइरिन्छन् । ब्रिफिङपछि स्थानियले भटाभट काम गर्न थाल्छन् । उनीहरुलाई भ्याएसम्म निर्माण स्थलमै खटिएर साथ दिन्छन धुर्मुसले । रुटिन अनुसार बिहान ६ः३० बजे खाजा खाएर काम सुरु हुन्छ । ११ बजे खाना खाएर विश्राम हुन्छ । १२ देखि साँझ ७ बजेसम्म निरन्तर काम हुन्छ । आवश्यक परे राती बिजुली बत्ति बालेर पनि काममा कामदारहरु खटिन्छन् ।   २ करोड ६० लाख संकलन करिव ४ करोड ७८ लाख अनुमानित लागतमा बन्ने यो वस्तीका लागि देश–विदेशबाट हालसम्म २ करोड ६२ लाख सहयोग संकलन भएको र्धुुमुस–सुन्तली फाउण्डेशनका अध्यक्ष सिताराम कटेलले खबरडबलीलाई बताए । ‘सहयोग रकम आउने क्रम जारी छ तर, अपेक्षकृत हुन सकेको छैन,’ धुर्मुसले खबरडबलीसँग भने,‘बस्ती निर्माणमा अझ २ करोडको अभाव छ । भूकम्पले ध्वस्त भएको गिरान्चौर एकीकृत बस्ती निर्माण प्राप्त भएको सहयोग जस्तो मुसहर एकीकृत बस्ती निर्माणमा सहयोग जुटाउन ग्राहो छ । ’मुसहर बस्तीमा रहेको अशिक्षा र भाषाको कारण निर्माण प्रक्रियामा अर्को चुनौति रहेको उनले बताए । सबै चुनौतिका बाबजुत २ महिनामै रकेटको गतिमा बस्ती निर्माणको काम भइरहेको छ । गत पौष २५ गते महजोडी मदनकृष्ण श्रेष्ठ, हरिवंश आचार्य र जनकपुरको गंगा सागर पोखरीका सरसफाई अभियन्ता आशिष यादवको हातबाट बैशाख १ गते बस्ती समुदायलाई हस्तान्तरण गर्ने शिलान्यास गरि काम सुरुवात गरिएको थियो ।   मुसरहरुमा उल्लास धुर्मुस–सुन्तलीको आगमनले यहाँका नागकिरहरुमा नयाँ उर्जाको सञ्चार भएको छ । एक पुस्ता होइन्, दुई पुस्ता होइन्, पुस्तौं पुस्तादेखि जीर्ण टहरोमा गुजारा गरिरहेका सोझासिधा तथा पीछडीएका मुसहरहरु नयाँ घरमा बस्न पाइने भएपछि मख्ख परेका छन् । ‘उहाँहरु त हाम्रो लागि भगवान नै हुनुभयो, हामीले नयाँ घर पाउने भयौं किन खुसी नहुनु ?’ स्थानीय माहवती सदाले खबरडबलीलाई भनिन् । आफ्नो घर बनेको मात्र नभई रोजगारी सिर्जना भएको उनले बताईन । आफ्नो घर निर्माण संगसंगै ज्याला पाएका उनीहरुले बिहानबेलुका छाक टार्न र बालबालिका पढाउन सहजता मिलेको शत्रुधन सदाले बताए । आफ्नो लागि घर बन्ने भनेर स्थानीयबासी आफैं काममा उत्साहित बनेको कलाकार धर्मुसको भनाई छ । उनले भने, ‘उहाँहरुको अनुहारमा देखिने खुशी र उत्साहाले हामीलाई काम गर्न प्रेरणा मिलेको छ ।’ सरकार र राजनीतिक दलहरुलाई सबक यहाँका स्थानीयवासीको आयआर्जनको प्रमुख स्रोत दैनिक ज्यालादारी नै हो । यद्यपि, यहाँ जग्गा प्रयाप्त भएपनि मुसहरहरुको एक घर बराबर बढिमा ५/६ धुर भन्दा छैन् । अशिक्षा र गरिबीले निकै पीछडीएको यस क्षेत्रमा यातायात र बजारको हिसावले निकै सुगम भएपनि यहाँका बासिन्दालाई कुनै प्रभाव छैन । न त यहाँका राजनैतिक दल तथा सरकारले नै यो बस्तीको लागी कुनै काम गरेको देखिन्छ । तर, र्धुमुस–सुन्तली फाउण्डेशनले सय दिनमै बस्ती ठड्याएपछि सरकार र यहाँका राजनैतिक दलहरुलाई ठूलो सबक दिएको छ । मुसहर बस्तीलाई गिरान्चौर बासीको सहयोग देशैभर निकै चर्चा कमाएको सिन्धुपाल्चोक गिरान्चौर एकीकृत नमुना बस्तीका तामाङ समुदायले मुसहर बस्तीलाई सहयोग गरेका छन् । बुधबार झण्डै ६० जनाको उक्त टोली बनाएर तामाङ समुदायले एकीकृत नमुना बस्ती निर्माणमा श्रमसहयोग गरेको गिरान्चौर नमुना एकीकृत वस्ती निर्माण व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष रामबहादुर तामाङले खबरडबलीलाई बताए । ‘मुसहर बस्ती निर्माणमा हाम्रो पनि सहयोग पुगोस् भनेर ७ दिनको श्रमदान गरेका हौ’, अध्यक्ष तामाङले भने । ७ दिनको लागि चाहिने खाद्यान्न, लत्ताकपडा र ६० जनाको जनशक्तिसहित महोत्तरीको एकीकृत मुसहर बस्तीमा श्रमदान गरेर सिन्धुपाल्चोकको सहयोगी भावनालाई देशभरी सन्देश छर्न लागिएको सोही अभियानमा सहभागी गोरखबहादुर तामाङले बताए । एकीकृत बस्ती निर्माणमा सिन्धुपाल्चोकको सहयोगलाई अधिराज्यभर जतासुकै आवश्यक परेपनि सहयोग गरिने उनले बताए ।