बन्दुक बाेकेका हातले बिरुवा बाँड्दै

विराटनगर । १९ वर्षे जवानी हुँदा तोरेन्द्रमानसिंह प्रधानले हातमा बन्दुक बोकेका थिए, सात सालको क्रान्तिताका । युग बदलियो, भूमिका पनि फेरियो । विराटनगर तिनटोलियाका ८७ वर्षे तोरेन्द्रमानसिंह प्रधान लामो समयदेखि हरियाली जोगाउने अभियानमा तल्लीन छन् । आजको कान्तिपुर दैनिकमा यो खबर छ - ‘लगाएको जोगाऔं, अझै थपौं’ भन्ने मान्यतासहित उनी हरियाली जोगाउन सबैलाई प्रेरित गरिरहेका छन् । आफ्नै घर करेसामा तयार बीउ, बेर्ना र बोट नि:शुल्क उपलब्ध गराउँछन् । व्यक्तिगत प्रयोजनदेखि संघसंस्थासम्मलाई रुद्राक्ष, श्रीखण्ड, अशोक, कपुरसहितका बिरुवा बाँडछन् । ‘जो कोही माग्न आए पनि दिन्छु,’ उनी भन्छन्, ‘अहिलेसम्म लागत र वितरणको हिसाबकिताब राखेको छैन ।’ उनी घर अघिल्तिरकै फूलबारी र नजिकैको निजी पार्कमा लौरोको सहाराले टेक्दै बोटबिरुवा स्याहारिरहेका भेटिन्छन् । बिहान ५ बजेबाट बगैंचा डुलाइ र पत्रपत्रिकाको अध्ययनबाट दिनचर्या सुरु गर्ने उनी दिनभरि सामाजिक भेटघाट एवं बोटबिरुवाको हेरचाहमा व्यस्त हुन्छन् । फूलबारी हेरचाहका लागि पाँच सहयोगी पनि छन् । ग्य्राजुएटसम्म पढेकी गृहिणी श्रीमती इन्दिरा प्रधान र शिक्षण पेसामा व्यस्त अंग्रेजीमा स्नातकोत्तर माहिली छोरी सम्झनाले उनको वातावरण संरक्षण अभियानमा हरक्षण साथ दिइरहेका छन् । काठमाडौंको बानेश्वरस्थित अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रको पूर्वपट्टि लगाइएको बिरुवाहरू तोरेन्द्रमानले प्रदान गरेका हुन् । ‘गत वर्ष त्यहाँका कर्मचारी दुई दिन बसेर श्रीखण्ड, रुद्राक्ष, रक्तचन्दन र कपुरका दुई टोकरी बिरुवा लिएर गए,’ उनले भने । ७ महिना अगाडि त्यहाँ पुग्दा बोट लहलहाइरहेको देख्दा निकै खुसी लागेको तोरेन्द्रमानले सुनाए । जहाँ जाँदा उपहार एवं कोसेलीका रूपमा बिरुवा लिएर उनी पुग्छन् । तोरेन्द्रमानले विराटनगरको परोपकार र सिंघियाघाट, वृद्धाश्रम, आरोहण गुरुकुल, मोरङको उर्लाबारीको राजघाटस्थित लक्ष्मी मावि, बेलबारी क्याम्पस, जहदास्थित शैलजा आचार्य स्मृति पोलिटेक्निक कलेज र धनकुटाको विश्रान्ति मन्दिरलगायत २७ थलोमा बिरुवा वितरण गरिसकेका छन् । तोरेन्द्रमानले २०१५/१६ सालमा विराटनगरको कोसी अञ्चल अस्पतालमा वृक्षरोपणबाट थालनी गरेका थिए । उनैले लगाएको रूखको छहारीमा अहिले बिरामी तथा आगन्तुक सुस्ताइरहेका हुन्छन् । अस्पतालछेउकै क्षयरोग निवारण संस्था र यहाँबाट थोरै टाढाको पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयमा लहलहराइरहेका बोट उनैले उपलब्ध गराएका हुन् ।मुलुकभरि ‘एक सन्तान, एक बिरुवा’ अभियान सुरु गर्ने चाहना राखेका उनको घरमा मासिक औसत ५ जना बोटबिरुवा माग्न आइराख्छन् । श्रीलंकामा छोरी जन्मनासाथ दुई बोट लगाउने र बिहे गर्ने बेलामा त्यही रूखको काठबाट फर्निचर बनाउन लगाएर छोरीलाई सप्रेम उपहार दिने गरिएको उनले जनाए । ऐतिहासिक व्यक्तित्व तोरेन्द्रमानको विगतदेखि वर्तमानसम्मका रचनात्मक गतिविधिलाई समेटेर परिवारजनले एक कृतिसमेत प्रकाशन गरिसकेका छन् । उनले सामाजिक कार्यका लागि स्थानीय एवं राष्ट्रियस्तरका ७८ र अमेरिका तथा जापानबाट गरी दुई अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान पाइसकेका छन् । उनको बैठक कक्षभरि यत्रतत्र कदरपत्र, सिल्ड, उपहार, पुस्तक र पत्रपत्रिकाका चाङ देखिन्छ । ‘अब यो उमेरमा सम्मान लिँदा अप्ठेरो लाग्न थालेको छ,’ तोरेन्द्रमानले भने । तोरेन्द्रमानका पुर्खा पनि वनस्पतिप्रेमी थिए । राणाकालमा जनताले पक्की घर बनाउन पाउँदैनथे । त्यो बेला पूरा विराटनगरमा तोरेन्द्रमानको घरमा मात्र फूलबारी थियो । ‘साढे सात बिघाको घडेरीमा सामान्य घरबाहेक जग्गामा फूल मात्र लगाइएका थिए,’ उनी सम्झन्छन् । उनको हजुरबुबाले कोलकाता र पुणेबाट बीउ एवं फूल मगाएर घरमा मात्र नभएर खेतमा पनि बगैंचा लगाउँथे । २००७ सालको क्रान्तिपछि तोरेन्द्रमान सामाजिक सेवामा छन् । उनी विराटनगरमा रेडक्रस, क्षयरोग निवारण संस्था, एलिट क्लब र नेवारी संस्था झिपुच (हाम्रो समूह) को जन्मदातामध्येका हुन् । ३५ वर्षदेखि मुटुका रोगी उनलाई अहिलेसम्म ६ पटक हृदयाघात भइसकेको छ । ‘अझै बाँचिरहेकोमा चिकित्सक पनि चकित छन्,’ उनले भने, ‘म यसको श्रेय प्रकृति प्रेम, सक्रिय जीवन र सकारात्मक सोचलाई दिन्छु ।’ उनको पुख्र्यौली थलो काठमाडौं हो । उनका हजुरबुबा भूपेन्द्रमान सिंह राणाकालमा बजार अड्डाको सुब्बा भएर विराटनगर आएका थिए ।