मधेसका दुई खेलाडी : सडकमा उपेन्द्र, सदनमा गच्छदार

काठमाडौं, १५ साउन । नेपालका राजनीतिमा मधेस सबैका लागि चुनौतीको विषय बनेको छ । ०४६ सालको प्रजातन्त्रको पुनःस्थापनापछि राजनीतिक दलहरुको भोट पनि मधेसमै निर्णायक हुन्थ्यो । मधेसको भोट पाएर नै कांग्रेस–एमाले सत्तामा पुगेका हुन्थे । नेपाल सद्भावना पार्टीबाहेकका मधेसवादी दलहरु अस्तित्वमा थिएनन् । मधेसी नेताहरु कांग्रेस एमालेबाटै राजनीतिक गरेका थिए । माओवादी जनयुद्धसँगै मधेसी नेताहरु पनि ह्वात्तै उठे । माओवादी जनयुद्धबाट स्थापित केही मधेसी नेताहरु क्षेत्रीय राजनीतिका रुपमा छुट्टै संगठित हुन थाले । कांग्रेस एमालेमा रहेका मधेसी नेताहरु पनि क्षेत्रीय दलहरुप्रति आकर्षित भए । माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि भएको पहिलो संविधानसभाको चुनावमा मधेसवादी दलहरु मधेसको अस्तित्वमा आए । जनयुद्ध लडेर आएका उपेन्द्र यादव र लामो समय कांग्रेसबाट राजनीति गर्दै आएका विजय गच्छदार मिलेर ‘मधेसी जनाधिकार फोरम’ स्थापना गरेका थिए । फोरम एक्लैले ५२ सिट ल्याएपछि मधेसको शक्तिका रुपमा सरकारमा सहभागिता भएपछि भने यादव र गच्छदार एक ठाउँ रहन सकेनन् । गच्छदारले आधा सांसदहरु लिएर पार्टी फुटाए । त्यसपछि भने यादव र गच्छदारको सम्बन्ध दरार पैदा भयो । एकले अर्काको अस्तित्व अस्वीकार गर्न थाले । अहिले यी दुई नेता आफूलाई सबै भन्दा बढी दुश्मन ठान्छन् । संविधान जारी हुनेबेलामा मधेसवादी दलहरु मधेस आन्दोलनमा होमिएपछि गच्छदारले थारु समुदायको प्रतिनिधित्व गर्दै छुट्टै थारु आन्दोलन चलाए । तर उनी आन्दोलनमा धेरै दिन टिक्न सकेनन् र सरकारमै फर्किए । तेस्रो पार्टी भएपछि उपेन्द्रले मधेसको ‘मसिहा’ ठाने माओवादीमा रहेकाबेला राज्य समिति सदस्य रहेका उपेन्द्र यादव मधेसको क्षेत्रीय राजनीतिबाट उदयपछि आफूलाई मधेसको मसिहा नै ठाने । पहिलो चुनावमै ५२ सिट हात पारेपछि उपेन्द्रले आफूलाई मधेसवादी अन्य नेताहरुलाई मात्र होइन, राष्ट्रिय राजनीतिमा रहेका ठूला पार्टीहरुकै समकक्षीका रुपमा राखे । पहिलो संविधानसभाको चुनावमा युद्धबाट आएको पार्टी माओवादी सबै भन्दा ठूलो पार्टी भए पनि संविधानसभामा दुई तिहाई सिट आउन सकेन । जसका कारण मधेसबाट नयाँ शक्तिका रुपमा आएको फोरम सत्ताको खेलमा निर्णायक बन्न पुग्यो । सत्तामा निर्णायक देखिएको फोरम विभाजनपछि सरकारमा च्याँखे थाप्ने ठाउँमा मात्र पुगे । बिडम्बना माओवादीबाटै राजनीतिमा उदाएका उपेन्द्र शान्ति प्रक्रियामा माओवादीको दुश्मनका रुपमा खडा भए । गौर घटना घटाएका उपेन्द्र अन्ततः २०६५ सालमा माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको सरकारमा सहभागी भए । प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा परराष्ट्रमन्त्री भएर उनले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धसमेत स्थापित गरे । सडकबाट स्थापित भएका उपेन्द्र परराष्ट्रमन्त्री भइ अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध बनाउन सफल त भए तर अहिले पनि सडकमै छन् । सत्ताको \'चास्नी\'बाट निश्कन सकेनन् गच्छदार नेपाली कांग्रेसको विद्यार्थी राजनीतिबाट आफ्नो राजनीतिक करियर शुरु गरेका विजयकुमार गच्छदार झण्डै १५ वर्ष कांग्रेसको राजनीति गरे । नेपाली कांग्रेसका लागि उनी मधेसको खम्बा नै बने । सुनसरी जिल्लाको पचरा–८ मा जन्मिएका गच्छदार ०४६ सालको प्रजातन्त्र पुनःस्थापनापछि २०४८ सालको पहिलो संसदीय निर्वाचनमा कांग्रेसबाटै निर्वाचित भए । त्यसपछि उनी गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारमा राज्यमन्त्री हुने समेत मौका पाए । जतिबेला पूर्व राष्ट्रपति डा.रामवरण यादव पनि राज्यमन्त्री बनाइएका थिए । सत्ताको रसास्वादन गर्न पाएपछि भने गच्छदार सित्तिमित सरकारभन्दा बाहिर बस्नुपरेको छैन । गिरिजाबाटै संसदीय राजनीतिको खेल सिकेको गच्छदार संसदीय राजनीतिमा अहिले पनि माहिर छन् । गिरिजाको कार्यकालमा मन्त्री भएका उनी देउवाको सरकारमा समेत मन्त्री बन्न सफल भए । ०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि उपेन्द्रको साथमा नयाँ रंगका साथ उदाएका गच्छदार त्यसपछि भने सबैजसो सरकारमा सहभागी हुँदै आएका छन् । एमाले नेता माधव नेपालको कार्यकालमा उपप्रधान एवम् भौतिक योजना तथा निर्माणमन्त्री भएका उनी पूर्व माओवादी नेता बाबुराम भट्टराईको पालामा गृहमन्त्री भए । पछिल्लो केपी ओली नेतृत्वको सरकारमा दोस्रो बरियताको मन्त्री बन्न सफल गच्छदार नयाँ गठबन्धनको सरकार बन्ने तयारी भइरहँदा ओलीको साथ छाडेर नयाँ सरकारमा जान खुट्टा उचालिरहेका छन् । सरकारमा जान खुट्टा उचालेका गच्छदार अन्नतः उपेन्द्रकै तघारो बनेका छन् । उपेन्द्रको मोर्चा सरकारमा सहभागी नभएमा गच्छदार मन्त्री बन्ने निश्चित रहेको स्रोत बताउँछ ।