वायु प्रदुषण : श्वास होइन जहर लिँदैछन् भारतीय नागरिक

काठमाडाैं । वायु प्रदुषणको कारण दिल्ली–एनसीआरको स्थिति एकदमै खतरनाक बन्दै गएको छ । शनिबार साँझसम्म ४०२ मा रहेको वायु गुण सूचांक आईतबार झनै बढेर ४४७ सम्म पुग्यो । आइतबार हल्का वर्षा भएपनि त्यसले खासै असर गरेन । दिल्लीको सबैभन्दा बढी भीडभाड हुने ठाउँहरु मध्ये आईटीओ क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी वायू प्रदूषणको स्तर भेटियाे । साे क्षेत्रमा ४८६ सम्म वायू प्रदुषणकाे स्तर मापन गरिएको थियाे । आईतबार दिउसो सो क्षेत्रमा भिजिविलिटीको अवस्था पनि एकदमै कम थियो । धेरै मानिसहरुको घरमा धुँवै धुँवाको महसुस गरिएकाे थियाे ।

सरकारले घोषणा गरेको हेल्थ इमरजेन्सीको कारण दिल्ली–एनसीआरका धेरै निर्माण कामहरु बन्द भएपनि प्रदुषण भने बढिरहेको छ । आश्चर्यको कुरा, राजधानीको मुख्य आवादी क्षेत्र (आईटीओ)को वायु प्रदुषण स्तर आनन्द बिहार र अलीपुरभन्दा उच्च छ । एयर क्वालिटी सूचांकमा आनन्द बिहारमा ४७८ र अलीपुरमा ४६३ पाइएकाे छ ।

वायु प्रदुषणको अवस्था गम्भीर बन्दै गएपछि दिल्लीका चिकित्सकहरुले निकै चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । स्वस्थ मानिसमा पनि यसले गम्भीर समस्या सिर्जना गरेको भन्दै चिन्ता देखाएका हुन् । चिकित्सकहरुले वायु प्रदुषणको कारण सबैभन्दा बढि बालबालिका प्रभावीत भएको बताएका छन् । क्यान्सर, दम र फोक्सोसँग सम्बन्धित बिरामीहरुको लागि दिल्ली मृत्युको शहर उनीहरुको भनाई छ । अर्कोतर्फ सरकारले एक अर्कोलाई दोष देखाउने बाहेक समाधानको पहल गर्न सकेको छैन् ।

वायु प्रदुषणप्रति जिम्मेवार को ?

दिल्ली–एनसीआरमा प्रदुषणको समस्या उच्च भएसँगै एक अर्कालाई दोष दिने मात्रै राजनीतिक खेल सुरु भएको छ । राजनीतिक पार्टी र सरोकारवाला निकाय एक अर्कोलाई दोष दिँदै आफुँ उम्किरहेका छन् । तर सम्बन्धित हावा विषाक्त हुनुको वास्तविक कारणप्रति मौन छन् ।

वास्तवमा, दिल्ली–एनसीआरको हावा पहिलो पटक मात्रै विषाक्त भएको होइन् । प्रत्येक दिपावलीपछि दिल्ली–एनसीआरको छेउछाउमा धुवाँ आउँछ र नवजात शिशुदेखि वृद्धहरुलाई समस्यामा पार्छ । यो पनि साँचो हो कि दिल्ली–एनसीआरको ६५ प्रतिशतभन्दा बढि वायू प्रदुषणको कारण स्थानिय स्रोतहरु नै हुन् । पर्यावरण प्रदूषण ९रोकथाम व नियंत्रण० प्राधिकरण (ईपीसीए)को तथ्यले पनि यसलाई स्वीकार गरेको छ ।

दोस्रो पञ्जाब र हरियाणाका किसानहरुले जलाउने पराल पनि हो । यी राज्यहरुमा किसानहरुले जलाउने परालको धुँवाले पनि हावालाई दुषित बनाएको प्रष्ट हो । तर वायु प्रदूषणको ५ देखि ८ प्रतिशत मात्रै हिस्सा परालको भएको तथ्यहरु प्रष्ट छ ।

दिपावलीमा पडकाईने खतरनाक पटकाहरुले पनि वायु प्रदुषणमा निकै भूमिका खेलेको छ । यसबीच दिल्ली, फरीदाबाद, नोएडा, गुडगाउँमा निर्माणकार्य बन्द गर्न गरिएपनि प्रदुषणको मात्रा भने कम भएको छैन् ।

श्वास होइन् जहर लिँदै छन् नागरिक

शिकागो विश्वविद्यालयको एनर्जी पोलिसी इन्टीट्यूटको प्रतिवेदनमा भारतको वायुमा भएको प्रदुषणको कारण प्रत्येक व्यक्तिको उमेर ७ वर्षले कम हुँदै गएको उल्लेख छ । सन् १९९८ देखि २०१६ को बीचमा ७२ प्रतिसम्मसम्म वायु प्रदुषणमा बृद्धि भएको प्रतिवेदनले जनाएको छ । जहरिलो वायुको कारण पछिल्लो समयमा भारतमा धेरै मानिसहरु मुटुसम्बन्धी रोगबाट ग्रसीत हुँदै पनि बताइएको छ ।

शुद्ध हावाको लागि राजनीति

दिल्लीका मुख्यमन्त्री अरबिन्द केजरीवाले स्कुले बच्चाहरुलाई वायु प्रदुषण हटाउन भन्दै हरियाणा र पंजाबका मुख्यमन्त्रीलाई चिठ्ठी लेख्न सल्लाह दिए । जबकि केजरीवाल आफैंले वातावरणीय प्रदुषण सम्बन्धी केन्द्रीय पर्यावरण मन्त्री प्रकाश जावडेकरलाई पत्र लेखेका थिए । जसमा उनले वायु प्रदुषणको गम्भीर समस्या सुल्झाउनको लागि विशेष अनुरोध गरेका छन् ।

यसैबीच दिल्लीका बीजेपी अध्यक्ष मनोज तिवारीले केजरीवालाई वायु प्रदूषणमा राजनीति गरेको आरोप लगाएका छन् । उनले दिल्ली सरकारले वितरण गरेको माक्सप्रति गम्भिर प्रश्न पनि उठाएका छन् । उनले केजरीवाललाई माक्सको राजनीति गरेको भन्दै आरोप लगाएका छन् ।

समाधानको विषयमा दिल्ली सरकार र केन्द्रीय सरकारबीच पहल होइन् राजनीतिको खेल मात्रै देखिएको छ । केहि दिनअघि भाजपा सांसदले दिल्ली सरकारविरुद्ध गरेको अनशनले पनि यसलाई पुष्टि गर्छ ।

विकल्प के ?

वायु प्रदुषणको कारण निम्न र मध्यम वर्गका मानिसहरु बढि प्रभावित भएका छन् । सामान्य काम गर्ने मजदुर तथा कर्मचारीहरु प्रभावित छन् । उनिहरु वायु प्रदुषणबाट जोगिन आवश्यक उपयाहरुको पनि प्रयोग गर्न सक्दैनन् । यस्तो अवस्थामा बच्चा र बृद्धाहरुलाई झनै जोखिम थपिएको छ । आँखाको जलन, टाउको दुखाई र श्वासको समस्याहरु अहिले उनिहरुका लागि सामान्य जस्तै बनेको छ । तर सरकार पुरै मौन छ । (लेख एजेन्सीको सहयोगमा तयार गरिएको हो)