दूध र दहीका फाइदा सँगै अनेकौँ बेफाइदा पनि

काठमाडौँ । हाम्रो समाजमा दुधका बारेमा धेरै गलत धारणा पाइन्छन् । हाडजोर्नीका लागि क्याल्सियमको आपूर्ति गर्न प्रशस्त मात्रामा दुध खाने धेरै छन् । प्राचिनकालदेखि नै दैनिक दुध खाने चलन भएको हामी सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो । पोषणको दृष्टिकोणले हेर्ने हो भने दुधलाई एउटा पोषिलो खानाको रुपमा मान्न सकिन्छ ।

यसले पर्याप्त क्यालोरी प्रदान गर्छ, जसले हामीलाई शक्ति प्रदान गर्छ । बालबालिकाको शारीरिक विकासका लागि प्रोटिन नभई नहुने कुरा हो । दूध प्रोटिनको धेरै राम्रो स्रोतको रुपमा मानिन्छ । बिरामीहरुलाई पनि पर्याप्त प्रोटिन र इनर्जी चाहिने भएकाले दुध खानु अत्यन्तै उपयोगी हुन्छ त्यसैले ईनर्जी र प्रोटिनको आवश्यकता भएमा दैनिक दुध खान मिल्छ ।

दुधका यी फाइदा यसको एउटा पक्षमात्रै हो । दुधका अनेक बेफाइदा पनि छन् । विशेष गरी चिल्लो नझिकिएको दुधमा कोलेस्ट्रोल पर्याप्त मात्रामा हुन्छ । गाईको दुध भन्दा भैंसीको दुधमा झन बढी कोलेस्ट्रोल र क्यालोरी हुन्छ ।

एउटा स्वस्थ पुरुष वा महिलालाई थप क्यालोरी र कोलेस्ट्रोल दुवैको आवश्यकता हुँदैन । दुधको प्रयोग गरेमा कोलेस्ट्रोल बढ्ने र अनावश्यक क्यालोरीले मोटोपनाको सम्भावना पनि बढाउने हुनाले दुधको प्रयोग गर्नुपर्ने अवश्यकता नरहेको तथ्य बुझ्न सकिन्छ ।

दुधमा पाइने कोलेस्ट्रोलले रगतमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढाएर मुटुरोग लगाउने सम्भावना बढाउँछ । त्यसकारण बढ्दो बालबालिकालाई छोडेर कसैले पनि फ्याट भएको दुध नै खानु जरुरी देखिदैन । कुपोषण भएका वा बिरामीहरुलाई दुध दिनु  अलग कुरा हो ।

लो फ्याट दुध (Low Fat Milk) जसमा फ्याटको मात्रा १.२ प्रतिशत भन्दा कम हुन्छ, नेपालमा सजिलैसँग नपाइने भएकाले चिल्लो  (Fat) झिकेको दुध थोरै मात्रामा खानमिल्छ । तर मोटो मानिसले वा कोलेस्ट्रोल बढी भएको व्यक्तिले दुध नखाए राम्रो हुन्छ । चियामा पनि धेरै दुधको प्रयोग नगरे राम्रो हुन्छ ।

दुधबाट फ्याट (तर) भिकेर दही बनाएको खान मिल्छ । फ्याट वा गुलियो नभएको दही स्वास्थ्यका लागि बरु राम्रो मानिन्छ । प्रतिदिन खानामा चिल्लो कम भएको सादा (गुलियो नभएको) दही खानु राम्रो हुन्छ । यसले खानालाई स्वादिष्ट ्र मात्रै होइन, स्वस्थकर पनि बनाउँछ । – डा, ओममूर्ति अनिल