ओलीलाई प्रधानमन्त्री बन्नै चुनौति, बनेपछि झन् चुनौति

काठमाडौं । राष्ट्रिय राजनीतिमा कुनै उथलपुथलकारी राजनीतिक घटना नभए संसद अधिवेशन आह्वान भएको दुई साताभित्र मुलुकले नयाँ प्रधानमन्त्री पाउँछ । नयाँ संविधानमा भएको व्यवस्था अनुरुप संसद आह्वान भएको एकसातामा सहमतीय आधारमा प्रधानमन्त्रीको प्रधानमन्त्री चयन हुने संवैधाननिक व्यवस्था छ ।   तर, असोज ३ गते संविधानसभाबाट नयाँ संविधान जारी भएपनि मुलुकको राजनीतिमा नाटकीयरुपले ग्रहण लागेको छ । संविधानसभाबाट दुई तिहाईभन्दा बढी सदस्यले संविधान पारित गरेपनि खासगरी दक्षिण छिमेकी देश भारतले तराई–मेधेशको समस्या देखाउँदै नयाँ संविधानलाई नस्विकारेको अवस्था छ । नेपालमा संविधान जारी भएलगत्तै भारतले अघोषितरुपमा नेपालमाथि नाकाबन्दी गरेर विरोध जनाइरहेको अवस्था छ । भलै भारतको यस कदमप्रति सर्वत्र विरोध भएको छ ।   नेपालको हरेक महत्वपुर्ण राजनीतिक परिवर्तनमा आफ्नो ‘स्पेस’ खोज्दै आएको भारतले नयाँ संविधान जारी पछि यो वा त्यो बहानामा नेपाललाई दुःख दिइरहेको छ । यसले नेपाल जस्तो सानो भुपरिवेष्ठित मुलुकमा थप संकटको संकेत देखा परेको छ ।   नेपालको राजनीतिमा दिनहुँजस्तो राजनीतिक घटनाक्रम बदलिएको अवस्था छ । संविधानसभाबाट पहिलो पटक जनताका प्रतिनिधिले बनाएको संविधानमाथि जारी भएकै भोलिपल्टदेखि दक्षिणी शक्तिशाली राष्ट्र भारतले विरोधमा अघोषित नाकाबन्दी गरिसकेको छ । उसले निहित स्वार्थमा छिमेकी साना राष्ट्रलाई घुँडा टेकाउन खोज्नु अहिलेको जस्तो विश्वव्यापीकरणको युगमा पक्कै पनि शोभनीय कुरा होइन ।   नेपालको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गर्न खोज्नु दीर्घकालमा भारतकै लागि प्रतिउत्पादक बन्नसक्छ । कुनै पनि सार्वभौम देशले आन्तरिक विषयमा निर्णय लिन पाउनु उसको नैसर्गिक अधिकार हो । नेपालको सार्वभौमसम्पन्न संविधानसभाले जे निर्णय गर्यो, त्यो नेपालको आन्तरिक मामिला हो । लोकतान्त्रिक प्रणाली भएका विश्वका अन्य मुलुकमा राजनीतिक निकासको लागि जुृन किसिमको विधि प्रकृया प्रयोग गर्दै आएको छ, नेपालले पनि त्यही अभ्यास गर्दै आएको हो । यसमा टाउको दुःखाउनु पर्ने कुनै कारण छैन ।   तर, नेपालको मामिलामा निहित स्वार्थको लागि विभिन्न तप्का र तहबाट विभिन्न समूहहरु नयाँ संविधानलाई असफल बनाउन सक्रिय छन् । यसले कसैलाई पनि फाइदा पुग्दैन । नेपाल जस्तो जटिल भू–राजनीतिक भएको देशमा अस्थिरता निम्त्याउनु, भारत र चीन जस्ता विशाल उदयमान शक्तिशाली देशलाई नै घातक हुनसक्छ । महिनौ दिनदेखि तराई जलिरहेको छ । नयाँ संविधानले आफ्नो हक अधिकार खोजिएको भन्दै कुण्ठा बोकेर बसिरहेका जनजाति तथा मधेशी लगायतका समुदायहरुले राजमार्ग केन्द्रित तथा भारतसँग जोडिएका नाका भन्सार अवरोध जारी राखेका छन् । देशमा आवश्यक पर्ने दैनिक उपभोग्य बस्तुहरुको आपुर्ति कम हुँदा जनतामा त्रास पैदा भएको छ । संविधान जारी भएपनि देश आध भूभागमा अझै खुशीयाली छाउन सकेको छैन ।   देशका विभिन्न ठाउँमा सल्किएको आगो देशैभरी फैलिने हो कि भन्ने चिन्ता थपिएको छ । नयाँ संविधान जारी भएपछि देश शान्ति, स्थिरता तथा विकासको बाटोमा अग्रसर होला भन्ने आशामा बसेका जनतामा बिस्तारै निराशा थपिएको छ ।   इतिहासमै गम्भीर मोडमा उभिएको मुलुकको राजनीतिले कस्तो रुप लेला भन्ने जिज्ञासा बढ्दै गएको छ । अहिलेको तरल राजनीतिक अवस्थामा सरकार तथा राजनीतिक दलहरुको बुद्धिमत्तापूर्ण निर्णयको खाँचो छ । यस कठिन अवस्थामा राजनीतिक दल र नेताहरुको, नागरिक समाज तथा जनस्तरमा बिग्रिएको वातावराणलाई उत्तेजित नबनाउन धैर्यता र इमान्दारिताको पनि उत्तिकै खाँचो छ । अनिश्चय र अन्योलपूर्ण अवस्थामा रहेको मुलुकको राजनीतिले कुनै दीघृकालिन विग्रह नल्याओस भन्नेमा सबै सचेत रहन आवश्यक छ ।   बिदाइको अन्तिम अवसर कुरिहेका वर्तमान राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री लगायत उच्च पदाधिकारीहरुको जिम्मेवारी बर्हिगमनपछि पनि उत्तिकै सहयोगको खाँचो छ । र, पर्खाइमा बसिरहेका राष्ट्रप्रमुख तथा सरकार प्रमुखले नेपाली राजनीतिक आकासमा अस्वभाविकरुपले मडारिरहेको बादललाई व्यवास्थापन गर्ने गहन जिम्मेवारी काँधमा आएको छ ।   यस कठिन घडीमा जिम्मेवारी लिएर आउने व्यक्तित्वहरुले राजनीतिक तरलतालाई तत्काल अन्त्य गरी मुलुकलाई दीर्घकालीन अवस्थामा लैजान सक्नुनै मुख्य चुनौति रहेको छ । वर्तमान प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाको उत्तराधिकारी बन्न तम्सिएर बसेका एमाले अध्यक्ष तथा देशकै शक्तिशाली वामपन्थी नेता केपी शर्मा ओलीको आगमन त्यति सजिलो छैन । पछिल्लो समय मधेशप्रति निकै कडारुपमा प्रस्तुत भएका अध्यक्ष ओलीलाई सिंहदरबारमा प्रवेश अघि वा प्रवेशपछि पनि उत्तिकै चुनौतिहरु रहेका छन् । ओलीका लागि अबका चुनौति यस्ता छन् : १. भारतसँग सम्बन्ध सुधार वर्तमान प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालापछिको वेटिङ प्रधानमन्त्रीको रुपमा हेरिएका एमाले अध्यक्ष केपी ओलीलाई सिंहदरबार प्रवेशमै कडा चुनौति रहेको छ । पहिले देखिनै भारतसंग राम्रो सम्बन्ध नभएका अध्यक्ष ओलीलाई प्रधानमन्त्रीको रुपमा भारतले रातो कार्पेट ओछ्याएर स्वागत गर्ने पक्षमा छैन । पछिल्लो संमय भारतप्रति कडारुपमा प्रस्तुत भएका ओली नयाँ संविधान जारी भएपछि झनै सम्बन्ध बिग्रिएको छ । संविधान घोषणा अघि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीका विषेश दुत एस.जयशंकर तथा भारतीय राजदुत रन्जित रेबीच देखिएको चिसोपनाले सम्बन्ध विस्तार भन्दापनि दरारको स्थिति पैदा भएको छ ।   केही समय अघि भाजपाका बरिष्ठ नेता विजय जोलीले नेपालका भावी प्रधानमन्त्रीको रुपमा बधाई दिएपनि अहिले पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रमले उनलाई प्रधानमन्त्री बन्न त्यति सजिलो छैन । हुन त उनले संविधान जारी लगत्तै आफ्ना विश्वाशिला पात्रलाई सम्बन्ध सुधारको लागि भारत पठाएपनि त्यसले राम्रो नतिजा दिन सकेको छ । संविधानपछि रुष्ट भएको भारतले अघोषितरुपमा नाकाबन्दी गरिसकेको छ । ओलीले सबैभन्दा पहिला भारतसंग सम्बन्ध सुधार गरी कुृटनैतिकरुपले नेपालको सीमामा भएको अवरोध हटाउनु प्रमुख चुनौति रहेको छ । २.तराई–मधेशको जायज माग पूरा गर्नु खासगरी सीमाङकन, समावेशी, समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली र राज्यको हरेक तहमा समान अवसर माग राख्दै झन्डै दुईमहिनादेखि मधेश ठप्प पार्दै आएका मधेशी दलहरुलाई चित्त बुझाउनु ओलीको लागि फलामको चिउरा चपाए सरह हुनेछ । यसको साथी आदिवासी जनाजाति, अल्पसंख्यक समुह लागायतहरुको हकअधिकार सुनिश्चि गरी उनीहरुको विश्वास लिन त्यति सजिलो छैन । ३.राजनीतिमा सामूहिक एकता ओलीको अर्को चुनौति भनेको देशको यस विषम संकटबाट मुलुलाई जोगाउन सबै राजनीतिक दलहरुसंग सामूहिक एकता र निस्र्वाथताको क्षमता प्रदर्शन गर्न सक्नुपर्छ । नयाँ संविधान जारीसंगै फेरिएको संरचनामा विभिन्न राजनीति दलहरुलाई महत्पुर्ण जिम्मेवारी दिन सक्नु उनको चुनौति रहेको छ । ४.संविधानको कार्यन्वयन संविधानपछि विधिवतरुपमा मुलुक संघीयतामा प्रवेश गरिसकेको अवस्थामा संघीयताबीचको विवाद, सीमाङकन विवाद, प्रदेशबीचको सम्बन्ध, संघ र प्रदेशबीचको सम्बन्ध तथा संघीय संरचना कायम गरी संविधान कार्यन्वय गर्नु ओलीको अर्को चुनौति रहेको छ । ५.आन्तरिक अन्तरकलहको अन्त्य गर्नु केपी ओलीको सफलता र असफलताको मापक आन्तरिक पाटी कसरी व्यवस्था गर्दछन् कुराले पनि फरक पार्दछ । खासगरी नवौं महाधिवेशनपछि एमालेभित्र ओली गुट र नेपाल गुटभित्रको विवाद हल हुन सकेको छैन । पछिल्लो समय विवाद केही मत्थर देखिएपनि नेपाल र ओलीबीचको शक्ति सन्तुलन अझै मिलि सकेको छैन । पाटीभित्र शक्तिशाली रहेका नेपाल गुटलाई ओलीले विश्वास लिन नसके ओलीलाई असफल बनाउने खेल घरभित्रबाटै शुरु हुनेछ । जुन उनको लागि महंगो सावित हुनेछ । यी चुनौतिकाबीच ओलीले राजनीतिक कुशलता प्रस्तुत गरी अप्ठ्यारोमा पुगेको देशको राजनीतिलाई सही ट्रयाकमा ल्याउन सके उनी इतिहासकै नायक बन्न सक्छन् ।