किन कमजोर भयो जनयुद्धको सौन्दर्य ?

हिजो जनयुद्धको समय थियो । हार्ने जित्ने भाग्ने टिक्ने कुरा नै हाम्रा दैनिकी थिए । पढ्न लेख्न घोत्लिने सोच्ने निखार्ने असाध्य कम समय थियो । झण्डै झण्डै थिएन । आजका साहित्य शिरोमणीहरू जनयुद्ध गन्हायो, फाँसीवादी गन्ध आयो भनेर नाक थुनेर हिड्ने समय थियो  । टाउकाको मोल तोकिएको थियो,  हाम्रो बाँच्ने आयु तोकिएको थियो । त्यो समय सहरमा बसेर लेख्न  असंभव थियो । लेखिहाले पनि जोगिन असंभव थियो । त्यस्तो विसम परिस्थितिमा लेख्दै लड्दै, लड्दै लेख्दै गर्नु पथ्र्याे । त्यसो गर्दा साधनाको कमी हुन्थ्यो । कलात्मक हिसावले कमजोर हुन्थ्यो । युद्धको समयमा जनता जगाउन, जनताले सिधै बुझ्ने साहित्य चाहिन्थ्यो । दश चोटी सोचेर अर्थ निकाल्नु पर्ने साहित्यले तत्काल कुरा बुझाउँन संभव थिएन ।   त्यति वेलाका गीत संगीत साहित्यहरूले आफ्नो समयको भूमिका पूरा गरे । भलै ती अपरिस्कृत काँचा जस्ता किन नहोउन् । ती साहित्यलाई सहरमा वसेका, जनयुद्धलाई अस्विकार गरेका साहित्यकारहरूले कोरा नारा , युद्ध उन्माद कलाविहिन शव्दहरूको थुप्रो मात्र देख्नु स्वभाविक थियो । हाम्रो आँखाबाट हेर्दा पनि त्यतिवेलाका सहरका साहित्यहरू आत्मविहिन वा कमजोर अन्तरवस्तु भएका कस्मेटिक मात्र देखिन्थे ।   आज हामी जनयुद्धबाट शान्तिप्रकृयामा आएका छौं । हामीले धेरै हदसम्म जनयद्धका आदर्शहरू भुल्दै भत्काउँदै लगेका छौं र सहरीया निम्न वुर्जुवाहरूसँग हेलमेल गर्न थालेका छौं । सहरीया मित्रहरू हिजैदेखि अलि बढी र व्यवस्थित अध्ययन गरेर साधना गरेर र यो क्षेत्रमा नाम चलाएर बसेका छन् । जागिर घर वा सापेक्ष स्थिर मनोविज्ञानमा छन् । युद्धबाट सहर पसेका र साहित्यमा कलम चलाउनेहरू भौतिक र मनोवैज्ञानिक दुवै हिसावले भद्रगोल अवस्थामा वाँच्न बिबस छन् । उमेर ढल्केको पारिवारिक दायित्व वढ्दै गएको शैक्षिक प्रमाण पत्र नभएको वा देखाउँन लाज लाग्ने भएको र जीविकोपार्जनको लागि सकिने नसकिने गर्न मिल्ने नमिल्ने विभिन्न कर्म गरेर टिकेको यो क्षेत्रका साथीहरू टिक्न नसकेर कति विदेश भासिनु परेको छ भने कतिले निकै अपहेलित निम्छरो जीवन विताउँनु परेको छ ।   जनयद्धबाट आएकाहरू प्रतिको आम पूर्वाग्रह र किनारीकरणको मार पनि यो पक्षले भोगिरहेको छ। साहित्य र संस्कृतिको अध्ययन र रचना सीर्जनाको कर्मबाट चिप्लिएर केही साथीहरू सत्ताको तिर्सनामा लिप्त हुने काम पनि भएको छ ।जनयुद्धबाट आएको शक्तिमा भएको फूटको कारणले यो धारा विभाजित वनेको छ र आपसमै हिलो खेल्दा रमाइलो मान्ने रोगले ग्रस्त छ । वुर्जुवाहरू एकले अर्कोलाई बुइ बोकेरै स्थापित गर्छन् भने हामी एकले अर्कोको अस्तित्वसँग डराउँने र भाग्ने गर्न थालेका छौं । वुर्जुवाहरू संगठित अभियान चलाउँने तर हामी फुट्ने आत्मश्लाघामा फस्ने र अझ बढी हेपिने भैरहेको छ । सुनियोजित रुपमा जनयुद्धबाट आएको धारालाई हेप्ने होच्याउँने र अघोषित नाकावन्दी लगाउँने काम हुँदा समेत हामीले व्यवस्थित संघर्ष गर्न सकेका छैनौं । बरू हामी पनि स्खलित हुदै आदर्श पात्र बदल्ने र ऐतिहासिक हिसावले नै जनयुद्धको धाराको विरुद्धमा लागेको पात्र र प्रवृत्तिसँग ढोगभेट गर्न पुग्दैछौं । आफूलाई कमजोर असक्षम र होचो सम्झेर अर्कै प्रवृतिलाई गुरू मान्न सुरु गरेका छौ र जनयुद्धको विरूद्ध समानान्तर हिडेर विकसित प्रवृतिबाट जनयुद्धको सौन्दर्यको रक्षाको भ्रम पालेर बसेका छौं । व्युझौं ! उठौं !! हामीलाई हेपिदै छ । यो हामीलाई हेपिएको हैन । नेपाली समाजलाई यहाँसम्म ल्याउँन सवैभन्दा बढी कुर्वानी गर्ने महासमरको मूल्य र आदर्शलाई हेपिएको हो । जनयुद्ध केही पनि होइन हामी सवथोक हौं भन्न खोजिएको छ । जनयद्धमा रचित साहित्य वा त्यताबाट आएकाहरूले रचेको साहित्य नै होइन र भए पनि असाध्य निम्न कोटीको कुरा हो भनेर स्थापित गर्न खोजिएको छ । हामीले आफैलाई पनि पूनर्मुल्याङ्कन गरौं । आफ्नो भूमिकाको समिक्षा गरौं । आफ्नो गौरवशाली इतिहास प्रति गर्व गरौं । त्यो समयको साहित्यको रक्षा गरौं । संगठित भएर हाम्रा विरुद्ध खडा गरिएको विभ्रमको विरूद्ध लडौं । हामी नकस्सिएर हो , हामी कस्सिने हो भने र हामी सच्चिने हो भने हामी जित्न सक्छौं ।