अझै उठेन धरहराको शीर

काठमाडौं । गत वर्ष वैशाख १२ गतेको भूकम्पले भत्किएको धरहराको पुनर्निर्माण अझै सुरु गरिएको छैन । केही वर्षअघिदेखि सर्वसाधारणका लागि समेत खुल्ला गरिएको धरहरामा भत्किएर ६० जना भन्दा बढी सर्वसाधारणको मृत्यु भयो । राणाकालीन समयमा पूर्व महारानी ललितत्रिपुरा सुन्दरादेविको सम्झनामा वि.सं. १८१८ सालमा भीमसेन थापाले आफू प्रधानमन्त्री भएका बेला धरहराको निर्माण गरेका थिए । महारानीको सम्झनामा निर्माण गरिएको उक्त धरहराबाट राणाहरुले विगुल फुकेर सार्वजनिक सूचना दिने तथा भेला गराउने गरेका थिए । वि.सं.१९९० सालको भूकम्पले धरहरा भत्कियो । भत्किएको दुई वर्षपछि जुद्धसमसेरले पुरानै शैलीमा धरहराको पुनर्निर्माण गराए । महारानीको सम्झनामा निर्माण गरिएको धरहराबाट राणा शासकहरुले विगुल फुकेर जनतालाई सूचना दिने र जंगी कर्मचारीलाई भेला गराउने गरे पनि त्यसपछि भने पर्यटकका लागि आकर्षकको केन्द्र बनेको थियो । त्यही आकर्षणको केन्द्र बनेको धरहरा एक वर्षअघि बैशाख १२ गतेको भूकम्पले फेदैबाट भाँच्चियो । भूकम्पले भत्किएको धरहरालाई अहिले जस्तापाताले बेरेर राखिएको छ । मुगल शैलीमा निर्माण गरिएको उक्त धरहराको वरिपरिको पर्खाल भने युरोपेली शैलीमा निर्माण गरिएको थियो । पर्खाको केही भाग भत्एिका छन् भने केही भाग अहिले पनि सुरक्षित छ । सुर्की, चुन, मास र चाकुको मिश्रण अर्थात बज्रबाट निर्माण गरिएको धरहरामा प्रयोग गरिएका राणाकालिन इँटाहरु भने चोरी गरिए । ऐहिासिक तथा पुरातात्विक महत्वका त्यस्ता सामाग्रीहरु चोरी हुन थालेपछि जस्तापाताले बेरेर राखिएको भत्किएको धरहरा अहिले पनि उस्तै छ । मेरो धरहरा मै बनाउँछु अभियान भूकम्पले ध्वस्त धरहरा निर्माणका लागि विभिन्न संस्थाहरुले निर्माण गरिदिने प्रस्ताव पनि अघि सारे । जगदम्बा स्टिल्सले धरहरा पुनर्निर्माण गरिदिने भनी गरेको प्रस्ताव अस्वीकार गरियो । ‘आफ्नै सम्पदा, आफ्नै सम्पत्ति, आफैं निर्माण’ भन्ने नाराससहित सम्पदा पुनर्निर्माण अभियानको घोषणा गरिए पनि काम शुरु भने भइसकेको छैन । ‘ऐतिहासिक धरोहर पुनर्निर्माण संकल्प’ कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आफ्नो एक महिनाको तलब धरहरा पुनर्निर्माणका लागि सहयोग गर्ने घोषणापछि राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले आर्थिक संकलनका लागि खोलेको बैंक खातामा उपराष्ट्रपतिदेखि मन्त्रिपरिषद सदस्यहरुले पनि आफ्नो एक महिनाको तलब जम्मा गरेका छन् । प्रधानमन्त्री ओलीले एक महिनाको पारिश्रमिक वापतको ६१ हजार ८ सय २० रुपैयाँ खातामा जम्मा गरेका थिए । ‘ऐतिहासिक धरोहर पुनर्निर्माण संकल्प’ कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री ओलीले एक महिनाको तलब दिने घोषणा गर्दै खाता खोल्न निर्देशन दिएका थिए । धरहरा महाभूकम्प भत्किएका कारण अब भूकम्प प्रतिरोधी बनाउनुपर्ने र अझ आधुनिक बनाउने योजना सरकारको छ । सम्झनामा भाइ धरहरा भूकम्पले धरहरा भत्किएपछि त्यसको सम्झनामा भूकम्प गए लगत्तै सुनधारा क्षेत्रमै ६ फिटको ‘नमूना’ धरहरा निर्माण गरिएको छ । अमरज्योति रञ्जितले धरहराको सम्झनामा निर्माण गरेको ‘भाइ धरहरा’ अहिले सबैको आकर्षणको केन्द्रविन्दु बनेको छ । रञ्जितको कल्पनामा राजकुमार लामासहित तीन कालिगढले ‘नमूना धरहरा’ निर्माण गरेका हुन् । भूकम्पले भत्किएको ऐतिहासिक धरोहर त्रिपुरासुन्दरीको सम्झनामा बनेको राणाकालीन धरहराको पुनर्निर्माण नभएसम्म ‘भाइ धरहरा’ले सबैको झल्को मेटाउने भएको छ सुनधारास्थित बीच सडकमा निर्माण गरिएको सानो नमूना धरहरा अहिले सबैको आकर्षणको केन्द्रविन्दु बनेको छ भने पर्यटकहरुलाई धरहराको इतिहास बुझाउन पनि यो धरहराले सहयोग गर्ने पर्यटन ब्यवसायीहरु विश्वास ब्यक्त गर्छन् सुरक्षित छ धराहराको इतिहास धरहरासँगै राखिएको धरहराको इतिहास लेखिएको बोर्ड भने अहिले पनि सुरक्षित छ । आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकले त्यही बोर्ड हेरेर धरहराको इतिहास थाहा पाउन सकिन्छ । बोर्डमा रहेको धरहराको तस्विरले पनि धरहराको झल्को मेटाइदिन्छ । वि.सं.१९९२ सालमा तत्कालिन प्रधानमन्त्री जुद्धसमसेर जबराले पुनर्निर्माण गरेको धराहरा साबिक बमोजिम कै नौ तल्ला थियो । ६१.८८ मिटर अर्थात २०३ फिट उचाइको उक्त धरहराको सातौ तलामा बार्दली थियो । धरहराभित्र २०१३ सिंढी र बाहिर २५ सिंढी थिए । धरहराको सबैभन्दा माथिल्लो तलामा शिललिङ्गसमेत राखिएको थियो । टुप्पोमा गजुर रहेको धरहरा धार्मिक तथा पर्यटकीय दृष्टिले समेत महत्वपूर्ण मानिन्छ ।