पूर्वाधार र पर्यटकको पर्खाइमा धौलागिरि चक्रीय पदमार्ग

म्याग्दी। म्याग्दीको मुदी गाविसस्थित धौलागिरि चक्रीय पदमार्ग पूर्वाधार विकास, प्रचारप्रसार र पर्यटकको पर्खाइमा छ । भौगोलिक विकटताका कारण प्राकृतिक सौन्दर्य, पृथक भू–बनोट, हिमाल आरोहण, जङ्गल सफारी, वन्यजन्तु र पक्षीको अवलोकनका लागि उपयुक्त र साहसिक मानिएको यस पदमार्ग ओझेलमा परेको हो । करिब पाँच हजार मिटरको उचाइमा अवस्थित धौलागिरि आधार शिविर हुँदै मुस्ताङको मार्फा पुग्ने पदमार्गमा बाटो, होटल तथा लज, सञ्चार सुविधा र सुरक्षाको अभाव रहेको छ । संसारको सातौँ ८,१६७ मिटर अग्लो धौलागिरि हिमाल आरोहण गर्न पनि प्रयोग गरिने यस पदमार्गमा घोडेटो बाटोको अभाव प्रमुख समस्या रहेको छ । पदमार्गको अन्तिम मानवबस्ती मुदी–९ जेल्टुङ गाउँभन्दा माथि अक्करे भिर र जङ्गल क्षेत्र पर्छ । त्यहाँ व्यवस्थित पदमार्ग तथा खोलाहरुमा झोलुङ्गे पुल नहुँदा साँघुरो बाटोबाट जोखिमपूर्ण यात्रा गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीय अगुवा हरिप्रसाद तिलिजाले बताए । “जङ्गलभित्र अस्थायी रुपमा प्रयोग गरिने बाटो बर्खामा झाडी, पहिरोका कारण बर्षेनी परिवर्तन भैरहेको छ,” २५ वर्षदेखि इटली बेस क्याम्पमा मौसमी होटल व्यवसाय गर्दै आएका तिलिजाले भने – “स्थायी पदमार्ग र खोलामा पुल नहुँदा घुमाउरो बाटोको प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता छ । बाटो बिराएर हराउने समस्या छ ।” सल्लाघारी, तलित्रेखोला, नौलोवन, म्याग्दी नदीको मुहान लगायतका एक दर्जनभन्दा बढी नदीहरुमा झोलुङ्गे पुल छैन । स्थानीय बासिन्दाले पर्यटक याममा काठको अस्थायी साँघु बनाएर आवतजावत गर्ने व्यवस्था मिलाउने गरेपनि बर्खामा बाढीले बगाउने गरेको छ । बर्सेनि अस्थायी पुल बनाउने र बाढीले भत्काउने समस्या छ । भिर र पहिरोमा साँघुरो बाटो भएकाले पर्यटक, पथप्रर्दशक, पर्यटक मजदुर र स्थानीय बासिन्दा जोखिम मोलेर हिड्ने गरेका छन् । स्थायी किसिमको पदमार्ग छैन । इटली शिविरदेखि स्वीस शिविरसम्म पुग्ने करिब तीन किलोमिटर भिरको बाटो सबैभन्दा जोखिमयुक्त छ । खच्चर र भरियामार्फत इटली आधार शिविरसम्म पु¥याइने पर्यटकका बस्दोबस्तीका सामान त्यहाँदेखि माथि लैजान हेलिकप्टर चार्टर गर्नुपर्छ । कतिपय आरोही र पदयात्री माथि जान नसकेर इटली बेस क्याम्पबाटै फिर्ता हुने गरेका छन् । विसं २०६४ सम्म बगर गाउँसम्म पनि सहज घोडेटो बाटोको पहुँच नहुँदा भिरमा डोरीमा झुन्डिएर यात्रा गर्नुपर्ने बाध्यता थियो । द्वन्द्वको समयमा तत्कालीन माओवादीले मुदी हँुदै बगर गाउँ जोड्ने नाउराको भिरमा श्रम शिविरबाट पदमार्ग निर्माण गरेपछि इटली आधार शिविरसम्म ढुवानी सहज भएको हो । स्थानीय बासिन्दा र पर्यटकबाट चन्दा उठाएर माओवादीले सुरु गरेको नाउरा भिरमा पदमार्ग निर्माण कार्य शान्ति स्थापनापछि जिविसमार्फत विनियोजन भएको बजेटबाट नेपाली सेनाले पूर्णता दिएको थियो । त्यसपछिका वर्षहरुमा नियमित मर्मत गरिँदै आइएको पदमार्ग निर्माण कार्यलाई यस वर्षदेखि जिविसले पनि प्राथमिकता दिएको छ । यस वर्ष मुदी, बगर, खाम्ला र आधार शिविर क्षेत्रको जोखिमयुक्त ठाउँमा जिविसको २५ लाख रुपैयाँ अनुदान सहयोगमा उपभोक्ता समितिमार्फत पदमार्ग निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगेको असिस्टेन्ट सब–इन्जिनियर बालकृष्ण पौडेलले बताए । तीन वर्षअघि बगर गाउँभन्दा माथि म्याग्दी खोलामा जिविसको सहयोगमा एउटा झोलुङ्गे पुल निर्माण भएको थियो । पदमार्ग र झोलुङ्गे पुलका अलावा यस पदमार्गमा खान बस्नका लागि स्तरीय सुविधायुक्त होटल तथा लजको पनि अभाव छ । पदयात्री तथा आरोहीहरुले खाद्यान्न, तरकारी, तयारी खाना, पाल, इन्धन लगायतका सामग्री बोकेरै लैजाने गरेका छन् । सल्लाघारी र इटली बेस क्याम्पमा तीन वटा होटल छन् । त्यहाँ पर्यटक मजदुर र भरिया बास बस्छन् । पर्यटकहरु पालमा बस्ने गरेका छन् । चैत–वैशाख र असोज–कात्तिकको याममा यस क्षेत्रमा पर्यटकको चहलपहल हुन्छ । वार्षिक दुई हजारजना भन्दा बढी पर्यटक यहाँ आउने गरेका छन् । पदमार्ग प्रभावित क्षेत्रमा समुदायले भने लाभ लिन सकेका छैनन् । आम्दानीको प्रशस्त सम्भावना भएपनि सुरक्षाका कारण त्यहाँ ठूलो लगानी गरेर होटल तथा लज सञ्चालन गर्न चासो नदिएको स्थानीय बासिन्दा बम बहादुर पुनले बताउनुभयो । समुदायमा व्यावसायिक चेतना, पर्यटकमैत्री व्यवहार र शिक्षाको कमीले सङ्गठित हुन नसक्दा धौलागिरि पदमार्गमा लगानी भित्रिन नसकेको हो । लगानीको सुरक्षा, राज्यको उपस्थिति बढाउने देखि समुदायलाई पर्यटनको महत्वका बारेमा सचेत बनाउने सम्मका काम गर्न आवश्यक देखिएको पुनले बताउनुभयो । इटली आधार शिविरभन्दा माथि कुनै पनि होटल तथा लज नभएकाले आरोहण गर्न र चक्रीय धौलागिरि हुँदै मुस्ताङ जान हिँडेका पदयात्रीलाई हुरीबतास, हिमपहिरोको आपत्कालीन अवस्थामा आपत्कालीन आश्रयस्थलको निर्माण गर्न आवश्यक छ । पर्यटन मन्त्रालयले आर्थिक वर्ष २०७१÷७२ को अन्त्यतिर धौलागिरि आधार शिविरमा आश्रयका लागि स्थायी टहरा निर्माण गर्न २० लाख रुपैयाँ विनियोजन गरेपनि समन्वयको कमी, विवाद र सरोकारवालाको बेवास्ताका कारण काम हुन नसकेर बजेट फ्रिज भएको थियो । हिमपहिरो र प्रतिकूल मौसमका कारण आधार शिविर क्षेत्रमा बर्सेनि आरोही तथा पदयात्रीले ज्यान गुमाउने गरेका छन् । पन्ध्र दिन लामो सो पदमार्ग क्षेत्रमा स्वास्थ्य संस्थाहरु छैनन् । मोबाइल, इन्टरनेट लगायत सञ्चारका साधनको पहुँच छैन । सञ्चार सुविधाको अभावमा दुर्घटना तथा विपद्को अवस्थामा उद्धारमा समस्या हुने गरेको छ । सुरक्षित र व्यवस्थित खानेपानी सुविधा तथा शौचालयको अभाव छ । हिमालको फेदीमा बसेर वरपर दन्तेलहरझंै देखिने सेता हिमालको दृश्य अवलोकन गर्न पाउँदा पदयात्राका क्रममा भएको थकाइ मेटिने गरेको पर्यटकहरुको अनुभव छ । धौलागिरि पर्यटन विकास परिषद्का अध्यक्ष अमर बानियाँ हिमाल आरोहण र प्राकृतिक सौन्दर्य यस क्षेत्रको प्रमुख विशेषता रहेको बताउँछन् । पदयात्राका क्रममा पहाडबाट छङछङ गर्दै झर्ने झरनाहरुको मनमोहक दृश्य, जङ्गलको एकान्त वातावरण, नजिकै देखिने झारल, तालतलैया, म्याग्दी नदीको मुहान, हिमनदी, नाउर, कस्तुरी मृग, डाँफे लगायत वन्यजन्तु र पक्षीहरु थप आकर्षणको रुपमा रहेका छन् । वैशाख–जेठ महिनामा पदमार्ग आसपासका भिर पहरामा गरिने भिरमहको शिकार पनि हेर्नै पर्ने यहाँको अर्को बिशेषता हो । सन् १९६० मे १३ का दिन स्वीस आरोही म्याक्स इस्लिन र अस्ट्रेलियाली आरोही कुर्ट डिगम्बर सहितको टोलीले नेपाली निमा दोर्जी र नवाङ दोर्जीको सहयोगमा पहिलो पटक धौलागिरि हिमालको सफल आरोहण गरेका थिए । म्याग्दीलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म चिनाउने धौलागिरि हिमाल र आधार शिविर क्षेत्रको वस्तुस्थितिका बारेमा अहिलेसम्म अध्ययन अनुसन्धान हुन सकेको थिएन । जिविसको सहयोगमा धौलागिरि पर्यटन विकास परिषद्को नेतृत्वमा जेठ ११ देखि १८ गतेसम्म जिल्लाका राजनीतिक दल, विषयगत कार्यालय, प्रविधिज्ञ, पत्रकार, गैरसरकारी र निजी क्षेत्र तथा सरोकारवालाहरुको टोलीले धौलागिरि चक्रीय पदमार्गबारे अध्ययन गरेको हो ।