भक्तपुरको प्रसिद्घ बिस्केट जात्रा आजदेखि सुरु

भक्तपुर,   नयाँ वर्षको आगमनसँगै सुरु हुने तान्त्रिक महत्व बोकेको भक्तपुरको प्रसिद्घ ऐतिहासिक एवम् सांस्कृतिकरुपमा मनाइने लिच्छवीकालीन बिस्केट जात्रा शुक्रबारदेखि सुरु भएको छ ।

भक्तपुरमा आठ रात नौ दिनसम्म धुमधामका साथ मनाउने बिस्केट जात्रा आज बिहान ८ बजे कर्माचार्य पुजारीद्वारा भैरवको पूजा सुरु भएसँगै यस वर्षको जात्रा सुरु भएको गुठी संस्थान भक्तपुरका प्रमुख लेखनाथ सापकोटाले जानकारी दिए ।

नेवार समुदायमा मनाइने यो जात्रामा तान्त्रिक विधिअनुरूप निर्माण गरिएको भैरव र भद्रकालीको रथ टौमढीबाट भक्तपुरको माथिल्लो क्षेत्र क्वाछें, साकोथा, सुकुलढोका, गोलमढी पुर्याई फर्काउने प्रचलन छ ।

रथलाई तल्लो क्षेत्रमा गःहिटी पु¥याई पहिलो दिनको रथयात्रा विसर्जन गर्ने परम्परा रहेको छ ।

भैरवनाथको रथमा तलेजुका पुजारी उत्तमाङ्गराज राजोपाध्याय र तलेजुका नाइके नरेन्द्र जोशीले खड्ग, तरबार, निशान राखिसकेपछि गुठी संस्थानबाट लगेको सरकारी पूजा सकेर रथ तान्न सुरु गरिन्छ । सौरमासको आधारमा मनाइने बिस्केट जात्रा बिःसीत अर्थात् नागनागिनी म¥यो भन्ने भावका आधारमा लिच्छवीकालदेखि मनाइँदै आएको संस्कृतिकर्मी बताउँछन् ।

मुख्यगरी चैत मसान्तमा ईन्द्रध्वजासहितको लिङ्गो उठाउने र वैशाख १ गते राति लिङ्गो ढाल्ने गरिन्छ भने वैशाख १ गते भक्तपुरको भेलुखेलमा भव्य मेला लाग्ने गर्दछ । यस दिन जात्रा हेरेमा शत्रुनाश हुने जनविश्वास रहेकाले यो जात्रालाई शत्रुहन्त जात्रा पनि भनिन्छ । नागनागिनीसँग जोडिएको यो जात्रालाई नेवारी भाषामा बिःसित (नाग मर्यो), बीय जात्रा (नागको जात्रा), वीःस्यात (नाग मारियो) हुँदै पछि विश्वजात्रा, भई अपभ्रंशबाट बिस्केट जात्रा हुन गएको स्थानीय बूढापाका बताउँछन् । बिस्केट जात्राको किम्बदन्तीअनुसार परापूर्वकालमा भक्तपुरमा एक प्रतापी र अद्भूत सुन्दरी राजकुमारी थिइन् । ती राजकुमारीलाई बिहे गरे राजगद्धी पाइने भएपछि धेरै राजाले तिनीसँग बिहे गरे तर बिहेकै रात राजकुमार मर्ने गर्दथ्यो । राजाले आफ्नो सयन कक्षबाट हरेक बिहान शव उठाई मसानघाटसम्म पुर्याउने मलामी गुठी नै स्थापना गरेका थिए । अन्तमा एक बुद्धिमानी राजकुमारले ती राजकुमारीसँग बिहे गरे । राति राजकुमारी निदाएपछि उनको नाकको प्वालबाट दुईवटा स–साना नागनागिनी निस्केर अजिङ्गरको रूपधारण गरी राजकुमारलाई डस्न लाग्दा राजकुमारले आफ्नो खड्गले काटेर दुई टुक्रा पारिदिए । ती नागनागिनीले प्राण त्याग गर्ने बेलामा अब हामी दुवै एकै ठाउँमा मर्न लाग्यौँ, हामी प्राण त्याग गरेर गएपछि हाम्रो पुरुषार्थ देखाउन सबैले देख्ने गरी जात्रा चलाइदिनु भने । यसरी अजिङ्गरको स्वरुप हुने नागनागिनी मारिएको खुसियालीका साथ यो जात्रा मनाउन थालिएको भनाइ छ । नागनागिनीको अन्तिम इच्छाअनुसार ६० हात लामोे लिङ्गो ल्योसिंखेलमा ठड्याएर एकजोडी विश्व ध्वजा राख्ने गरिन्छ । लिङ्गोमा आठवटा डोरी रहेको हुन्छ, जसमा अष्टमातृका गण अङ्कित हुन्छ । इतिहासविद् डा. पुरुषोत्तमलोचन श्रेष्ठले भने विश्वकेतुकै पछिल्लो रुपान्तरण बिस्केट भएको बताउँदै वि को अर्थ विश्वनाथ भैरव र ध्वजा शिव र शक्तिको प्रतीक भएकाले यसैलाई मानेर जात्रा मनाउने परम्परा रहेको बताउँछन् । बिस्केटलाई सहकालको देवताका रुपमा पनि पुजिने बताउँदै बिस्केट जात्रा मसान जात्राको रुपमा मृत आत्माको मुक्तिका लागि पनि मनाउने उनको भनाइ छ । जात्रा वैशाख ५ गतेसम्म मनाइन्छ । जात्राको अन्तिम दिन तौमढीबाट भैरवको रथ तानेर पाँचतले मन्दिरको पश्चिम कुनामा राखी बेताली भैरवको मुख्य देउतालाई पूजा गरी भैरव मन्दिरमा भित्र्याएपछि तान्त्रिक विधिअनुरूप पूजा गरी जात्रा सम्पन्न गरिन्छ । नेपाल सम्वत् २६८ अर्थात् लिच्छवीकालभन्दा अगाडिदेखि राजा जगतज्योति मल्लले विशेषरूपमा मनाउने व्यवस्था गरेको इतिहासमा उल्लेख छ । त्यसपछि नेपाल सम्वत् ८२७ मा राजा भूपतिन्द्र मल्ल यो जात्रा अझ व्यवस्थित गरी आठरात र नौ दिन मनाउने प्रचलन बसाएको एवम् त्यही प्रचलन आजसम्म चल्दै आएको छ । शान्तिपूर्ण रुपमा जात्रा मनाउने सन्देश दिन आज बिहान भक्तपुरमा बृहत् सद्भाव ¥याली प्रदर्शन गरिएको छ ।