एउटा दोषपूर्ण विभाजनको अपूरो कथा

भारत र पाकिस्तानको विभाजन भएको ७० वर्ष भएको छ । ब्रिटिश गभर्नर लर्ड माउन्टब्याटनका पालामा कसरी ती दुई राष्ट्रहरु निर्माण गरिएका थिए ? विभाजनले कस्तो उथलपुथल ल्यायो ? ७० वर्ष अघि अंग्रेजको बहिर्गमनसँगै भारतमा ब्रिटिस साम्राज्यको अन्त्य भयो । ब्रिटिश साम्राज्यको सबैभन्दा ठूलो र महत्वपूर्ण उपनिवेश भारतबाट अलग्गिने क्रममा उसले एउटा मात्र होइन दुईवटा मुलुकको निर्माण गरिदियो । एउटा त्यस्तो विभाजन जसले २०औं शताब्दीकै सबैभन्दा गम्भीर मानवीय संकट निम्त्यायो । विभाजनपछि झण्डै ४० करोड जनसंख्या भारतमा रहे जसमध्ये अधिकांश हिन्दू थिए र त्यहाँ कूल जनसंख्याको एक तिहाई मात्र मुसलमान थिए । भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुले धर्मका आधारमा मुलुक विभाजन गरिएको प्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरेका थिए । तर पाकिस्तानका गभर्नर जनरल बनेका मोहम्मद अलि जिन्नाहले मुसलमानहरुका लागि छुट्टै राष्ट्र चाहिने अडान राखेका थिए । विभाजन र स्वतन्त्रता संगसंगै आए एक जना ब्रिटिश अधिकारीले भने एउटाको मूल्यका रुपमा अर्को । ब्रिटेनको राजपरिवारसंग नजिकको सम्बन्ध रहेका लर्ड माउन्टब्याटनलाई आफ्नो सबैभन्दा ठूलो उपनिवेशवाट ब्रिटेनलाई बाहिर निकाल्ने जिम्मेवारी सुम्पिएको थियो । छोटो समयमा गर्नु नै सबभन्दा उपयुक्त हुने उनको विचार थियो । त्यसैले केवल पाँच हप्तामा विभाजनको रेखा कोरियो । सन् १९४७ को अगस्ट महिनामा पाकिस्तानले पहिला र भारतले क्रमिक रुपमा अर्कोदिन स्वतन्त्रता दिवस मनाए ।दुईदिनपछि दुई देशको सिमावर्ती क्षेत्रबाट जव विभाजनको घोषणा गरियो कसैले पनि खुशी व्यक्त गरेनन् । जिन्नाहले दुईतीर रहेको र बीचमा दुई हजार किलोमिटर लामो भारतीय भूभाग पर्ने ुधमिरा लागेकोु पाकिस्तान दिईएको भन्दै असन्तुष्टि व्यक्त गरेका थिए । सन् १९७१ मा पूर्वी पाकिस्तान चाहिं बांग्लादेशको रुपमा अर्को स्वतन्त्र राष्ट्र मुलुक बन्यो । भारत र पाकिस्तानको स्वतन्त्रताको क्रममा हिन्दू र मुसलमानबीच थुप्रै झडपहरु भए । तर कसैले पनि विभाजनले त्यस्तो अराजक स्थिति निम्त्याउला भनेर सोचेका थिएनन् । झण्डै एक करोड २० लाख शरणार्थी एक नयाँ देशबाट अर्कोमा शरणका लागि गए । त्यसक्रममा करिब ५ देखि १० लाखजति विभिन्न समुदायका मानिसहरु मारिए । दशौं हजार महिलाहरु अपहरित भए । त्यसयता कहिल्यै पनि भारत-पाकिस्तानबीचको सम्बन्ध विभाजनको आघातबाट सामान्य अवस्थामा फर्किन सकेको छैन । दुबै मुलुकले कश्मीरलाई आफ्नो भनी दाबी गर्छन् । स्वतन्त्रताको केही साताभित्रै कश्मीरको स्वामित्वलाई लिएर दुई देश लड्न थाले । एउटा त्यस्तो संघर्ष जुन सुल्झिन सकेको छैन ‘एउटा दोषपूर्ण विभाजनको अपूरो कथा । बीबीसी