भारतीय मन्त्रीले किन गरे उत्तर कोरिया भ्रमण ?

हालै एक जना भारतीय मन्त्रीले दुई दशकपछि उत्तर कोरियाको भ्रमण गरेको भारतले बिहीवार बताएको छ ।

अघिल्लो चोटि सन् १९९८ मा भारतीय जनता पार्टीको गठबन्धन सरकारमा सूचना तथा प्रसारण मन्त्री रहेका मुख्तर अब्बास नाक्वीले एउटा चलचित्र उत्सवमा सहभागी हुन प्योङ्याङको भ्रमण गरेका थिए । यसपालिको भ्रमण निकै अर्थपूर्ण छ । भारतीय सेनाका पूर्वप्रमुख रहेका विदेश राज्यमन्त्री भीके सिंहले उत्तर कोरियामा वरिष्ठ मन्त्रीहरू एवम् अन्य अधिकारीहरूसँग भेटघाट गरे । अघिल्लो साता दुई दिन भएको भेटमा \"दुई देशबीच राजनीतिक, क्षेत्रीय, आर्थिक, शैक्षिक र सांस्कृतिक सहकार्य\" बारे छलफल भयो । यो दुर्लभ कूटनीतिक पहल दुई कोरियाबीच एक दशकभन्दा लामो समयपछि भएको पहिलो शिखरवार्तापश्चात् र अमेरिका तथा उत्तर कोरियाका नेताहरूबीच अर्को महिना हुनलागेको भेटअघि भएको छ । तर यदि अमेरिकाले पारमाणविक अस्त्र परित्याग गर्न दबाब दिइराखे उत्तर कोरियाले वार्ता नहुने चेतावनी दिएपछि अमेरिकी राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्प र उत्तर कोरियाका सर्वोच्च नेता किम जङ-अनबीच हुने भनिएको भेट अनिश्चित बनेको छ । के उत्तर कोरिया कूटनीतिक सङ्कटमा नफसोस् भनेर भारतले यही समयमा उसलाई पुन: वार्तामा संलग्न गराउन खोजेको हो ? कि भारतले आफ्नो साझेदार अमेरिकाका लागि पहल गरिदिएको हो ? धेरैले भारत र उत्तर कोरियाबीच गत ४५ वर्षदेखि कूटनीतिक सम्बन्ध भएको बिर्सिन्छन्। दिल्ली र प्योङ्याङमा साना दूतावासहरू छन् । दुई देशहरूबीच सांस्कृतिक आदानप्रदानको कार्यक्रम हुन्छ र उनीहरूले विज्ञान तथा प्रविधिको क्षेत्रमा सहकार्य गर्न सहमतिहरूमा हस्ताक्षर गरेका छन् । उत्तर कोरियाली कूटनीतिज्ञहरू दिल्लीमा विदेशी कूटनीतिज्ञहरूका लागि तयार पारिएको पाठ्यक्रममा सहभागी भएका छन् । भारतले संयुक्त राष्ट्रसङ्घको एउटा कार्यक्रमअन्तर्गत प्योङ्याङमा खाद्यान्न आपूर्ति गरेको छ । अनि भारतमा सन् २००४ मा सुनामीको प्रकोप हुँदा उत्तर कोरियाले ३० हजार अमेरिकी डलर सहयोग उपलब्ध गराएर सदाशयता देखाएको थियो । भारतले २० वर्षपछि प्योङ्याङमा मन्त्री पठाएको भए पनि उत्तर कोरियाबाट वरिष्ठ अधिकारीहरूले भने वर्षौँदेखि भारतको भ्रमण गरिरहेका नै छन् । एप्रिल २०१५ मा उत्तर कोरियाका विदेश मन्त्रीले दिल्लीको भ्रमण गरे। उनले आफ्ना समकक्षीसँग मानवीय सहायता खोजे । त्यही वर्ष सेप्टेम्बरमा एक जना कनिष्ठ मन्त्री भारतीय सरकारको प्रतिनिधित्व गर्दै दिल्लीस्थित उत्तर कोरियाली दूतावासमा उत्तर कोरियाको स्वतन्त्रता दिवसमा आयोजित औपचारिक कार्यक्रममा सहभागी भए । त्यहाँ भारतीय मन्त्री किरेन रिजिजूले \"दुई पक्षबीच थप व्यापार र वाणिज्यका आधारमा सम्बन्ध अघि बढ्ने\" बताएका थिए । सन् २०१३ मा चीन र दक्षिण कोरियापछि भारत सम्भवत: उत्तर कोरियाको तेस्रो ठूलो व्यापारिक साझेदार थियो । भारतले विशेषत: औद्योगिक रसायनहरू, कच्चा खनिज तेल र कृषिजन्य उत्पादनहरू निकासी गर्थ्यो भने ड्राइड फ्रूट र तारिएका फल, गुँद र हिङ आयात गर्थ्यो । द्विपक्षीय व्यापार सन् २०१४ मा २० करोड डलरको थियो । तर सन् २०१७ मा गरिएका क्षेप्यास्त्र परीक्षणहरूपछि संयुक्त राष्ट्रसङ्घले उत्तर कोरियाविरुद्ध प्रतिबन्ध लगाएपछि भारतले लगभग सबै व्यापार रोक्यो र अहिले त्यो झरेर झन्डै १३ करोड डलरमा आइपुगेको छ । दिल्लीस्थित इन्स्टिट्युट अफ डिफेन्स स्टडीज एन्ड अन्यालसिससँग सम्बध्द डा. प्रशान्त कुमार सिंह भन्छन्, \"उत्तर कोरियाले कूटनीतिक सम्बन्ध कायम राखेका थौरै देशमध्ये भारत एउटा देश हो । भारत उत्तर कोरियाका लागि संसार हेर्ने एउटा महत्त्वपूर्ण झ्याल हो । दुई देशबीच लामो, हल्का गाढा सम्बन्ध छ ।\" गत वर्ष अमेरिकी विदेशमन्त्री रेक्स टिलर्सनले प्योङ्याङमा कूटनीतिक उपस्थिति घटाउन दिएको सुझावलाई भारतले अवज्ञा गर्‍यो । भारतकी विदेशमन्त्री सुष्मा स्वराजले टिलर्सनलाई खुलाएरै \"तपाईँका केही मित्रराष्ट्रका दूतावासहरू त्यहाँ रहनुपर्छ, त्यसो हुँदा सम्पर्कका लागि केही माध्यमहरू खुला रहन्छन्\" भनेकी थिइन् । उत्तर कोरियाली इतिहास र विचारधारमा पारमाणविक अस्त्र उसका लागि मुख्य रहने गरेका छ । दिल्लीका अनुसार प्योङ्याङले मन्त्री सिंहलाई \"कोरियाली प्राय:द्वीपमा भरखर विकसित घटनाक्रमबारे सङ्क्षेप\"मा बतायो र उनले कोरियाली शान्ति प्रक्रियाका लागि भारतको सहयोग पुन: प्रस्तुत गरे । उसोभए के सिंहको भ्रमणको सम्बन्ध किम र ट्रम्पबीच हुने भनिएको तर अहिले अनिश्चित भएको भेटसँग छ त ? डा. सिंह भन्छन्, \"अहिले हामी अनुमान मात्र गर्न सक्छौँ । ट्रम्प आफ्नो शिखरवार्ता बिथोल्न चाहँदैनन् । त्यो भेटको प्रत्याभूतिका लागि अमेरिकीहरूले भारतीय सहयोग खोजेको हुन पनि सक्छ ।\" \"भारत यहाँ सानो पात्र हो । तर यो क्षेत्रमा रहेको र समस्यामा संलग्न नभईकन उत्तर कोरियासँग राम्रो सम्बन्ध भएको एक मात्र ठूलो राष्ट्र हो ।\" अलग्गै बसेको \'पैतृक शासनसत्ता\' सँग वार्ता गर्दा सानै मित्रले ठूलो सहयोग प्रदान गर्न सक्छ । बीबीसी