बहुलवाद : राख्दा राम्रो, नराख्दा पनि आकाश खस्दैन

यतिबेला राजनीतिक वृत्तमा ‘बहुलवाद’ पदावली चर्चाको शिखरमा छ । संविधानका तीव्र विवादित महत्वपूर्ण अन्तर्वस्तुमा प्रमुख राजनीतिक दलहरुबीच सहमति भई छिट्टै नयाँ संविधान जारी हुने तर्खरमा देश अघि बढिरहेको छ । यसबेला कांग्रेसले संविधानको प्रस्तावनामै ‘बहुलवाद’ उल्लेख गर्नुपर्ने जिद्दी गरिरहेको छ । एमाओवादीलगायतका अरु दलहरु भने त्यसो गर्नु नहुने अडानमा छन् । यसै सन्दर्भमा हामीले ‘बहुलवाद’ पदावलीबारे विभिन्न क्षेत्र र विचारधारामा आस्थावान् विश्लेषक तथा बुद्धिजीवीहरुबीच बहस चलाउन सुरु गरेका छौं । आज पत्रकार एवम् विश्लेषक पुरुषोत्तम दाहालको विचार समेटेका छाैं  । भोलि अर्का विश्लेषक एवम् लेखक झलक सुवेदीका विचार प्रस्तुत गर्ने छौं र यो क्रम केही दिन जारी नै रहने छ । –सम्पादक ।

• प्रतिनिधित्वका हिसाबले ‘बहुलवाद’ शब्द राखेर जाँदा राम्रो हुन्छ, नराख्दा पनि आकाश नै खस्छ भन्ने होइन । मुख्य विवादित विषयलाई मान्नु अनि केही शब्द राख्ने वा नराख्ने भनेर झगडा गर्नु राम्रो होइन ।
• बहुदल राजनीतिक विषयसँग सम्बन्धित छ । बहुलवाद भनेको सबै सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृति प्रणालीसँग जोडिएको विषय हो । बहुलवादले व्यक्तिका विचार र बहुविचारलाई प्रतिनिधत्वि गर्छ, पहिचानका लागि जातीय, लैंगिक, क्षेत्रीय, उपक्षेत्रका कुरालाई उठाउँदै प्रतिनिधित्व कुरा गर्नेहरुले बहुलवादलाई स्वीकार गर्दैनौ भन्नु हास्यास्पद कुरा हो ।

बेलायतमा लिखित संविधान छैन र पनि उनीहरुले प्रजातन्त्रको चरम सदुपयोग र अभ्यास गरेका छन् । लिखित संविधान नहुँदा पनि देशलाई चलाउन सकिन्छ भन्ने देखाएका छन् । अमेरिकी संविधानमा व्यक्तिको स्वतन्त्रतालाई निषेध गर्ने कानुन बनाइने छैन भन्ने कुरा संक्षित संविधानमा उल्लेख छ । हामी यतिखेर ‘बहुलवाद’ शब्दको अगाडि–पछाडि दौडिएका छौं, हौसिएका छौं । नेपालको सन्दर्भमा ‘बहुलवाद’ शब्द ‘नियत’ र ‘मनोविज्ञान’ को कुरा हो । बहुदल राजनीतिक विषयसँग सम्बन्धित छ । बहुलवाद भनेको सबै सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक प्रणालीसँग जोडिएको विषय हो । बहुलवादले व्यक्तिका विचार र बहुविचारलाई प्रतिनिधत्वि गर्छ । नेपालमा वैचारिक–सामाजिक हिसाबले विविधतालाई स्वीकार गर्नुपर्छ भन्ने बहसबाट यो शब्दमा नेताहरुले जोड दिएको जस्तो लाग्छ । हामी नेपालका राजनीतिक दलहरुले विविधतालाई स्वीकार गर्ने प्रण गरेका छौं । दलहरुको घोषणा हेर्दा पनि विविधतालाई स्वीकार गर्ने विषय देखिन्छ । त्यसैले, मेरो व्यक्तिगत विचारमा यो विषय संविधानमा राखेर जाँदा बुद्धिमानी हुन्छ । पहिचानका लागि जातीय, लैंगिक, क्षेत्रीय, उपक्षेत्रका कुरालाई उठाउँदै प्रतिनिधित्वका कुरा गर्नेहरुले बहुलवादलाई स्वीकार गर्दैनौ भन्नु हास्यास्पद कुरा हो । अर्को हामी निरर्थक बहस गरिरहेका छौं । बहुलवाद शब्दलाई राख्दा वा नराख्दा केही हुने होइन । प्रतिनिधित्वका हिसाबले राखेर जाँदा राम्रो हुन्छ, नराख्दा पनि आकाश नै खस्छ भन्ने होइन । मुख्य विवादित विषयलाई मान्ने अनि केही शब्द राख्ने वा नराख्ने भनेर झगडा गर्नु राम्रो होइन । दलरुलले दुई पार्टी थपिँदा राष्ट्रिय सरकार हुने, नथपिँदा राष्ट्रिय सरकार नहुनेजस्ता विषयमा पनि यस्तै हस्यास्पद तर्क गरेका छन् । २०६२–६३ को जनआन्दोलनलाई ‘जनआन्दोलन– भाग दुई’ भनियो । त्यसलाई भाग भनिँदै २००७ सालमा भएको क्रान्तिलाई बिर्सने काम भयो । ००७ सालको क्रान्ति आकाशबाट वर्षिएको थिएन । दलहरुले शब्दमा गरेको दुरुपयोग मात्र हो यो ।