अम्बर गुरुङलाई देशले चिनेन : धनु ज्ञाङ्मी

काठमाडौं, २१ साउन । नेपाली संगीत क्षेत्र धेरै कोणबाट धनी क्षेत्र हो । यस क्षेत्रमा धेरै कलाकारहरुले आफ्नो पसिना खर्चेका छन् । विश्व सामु नेपाली संगीतको उपस्थिति बढ्दो छ । हामीले नेपाली संगीतको क्षेत्रमा समर्पित विभिन्न श्रष्टाहरुका संगीत साधनाको अनुभूति समेट्ने प्रयास गरेका छौं । यस पटकको ‘मेरो संगीत साधना’मा पाँचथर प्राङ्बुङ ४ सिरिसेका गायक तथा संगीतकार धनु ज्ञाङ्मी : संगीत साधनाको अनुभूति उनको आफ्नै शब्दमा अनौपचारिक रुपमा बच्चैदेखि लागियो संगीत क्षेत्रमा । कक्षा ४ अध्ययन गर्दैगर्दा स्कुलको कार्यक्रमहरुमा नाच्ने र गाउने गरिन्थ्यो । औपचारिक रुपमा चाँही ५६ ÷५७ सालदेखि संगीत क्षेत्रमा लागियो । सानोमा सबैभन्दा बढी गोपाल योन्जन र अरुण थापाका गीतहरु सुन्ने गरिन्थ्यो । मसँग पनि प्रकृतिले दिएको गला रहेछ, म पनि गीत गाउँन सक्छु भन्ने चाँही २०५९ सालबाट लाग्न थाल्यो । त्यसपछि संगीतलाई नै जीवनको एकमात्र लक्ष्य बनाएँ । त्यसपछि म स्वरलाई निखार ल्याउन आदरणीय संगीत गुरुहरु कहाँ जान थालेँ । पाँचथरबाट तुरुन्तै काठमाडौं आउँने चाँजो मिलेन । त्यसपछि पाँचथरमै आरोह कला केन्द्रमा राजु सुब्बासँग संगीत सिक्न थालेँ । त्यसको केही सयमपछि संगीत सिक्ने अभिलाषाले छोडेन । जसरी हुन्छ काठमाडौं जानु पर्छ भन्ने लाग्यो र परिवारसँग सामान्य सल्लाह गरेर काठमाडौ पसेँ । गितार बोकेर संगीत गुरु खोज्दै गएँ काठमाडौंको यो विशाल भिडमा सजिलो रहेनछ संगीत सिक्न । गितार बोकेर संगीत गुरु खोज्दै, उतै गाउँतिर नाम सुनेको मनपर्ने गायक जगदीश समालसँग पुगेँ। उहाँसँग केही समय संगीत सिकेपछि संगीतमा झनै रस बस्दै गयो । थप सिक्ने अभिलाषाले छाडेन । त्यसपछि भेटेँ कैलाश राई । उहाँसँग र गुरुदेव कामतसँग पनि सिकेँ । गुरुकुलमा केही समय संगीत सिकेपछि इन्दु प्रकाशसँग बालमन्दिरमा संगीत सिक्न पुगेँ । अहिले चाँही स्वअध्ययनमै व्यस्त छु । आजभोलि म दिनको ३÷ ४ घण्टा नियमित साधना गर्छु । संगीत क्षेत्रमा लागेको डेढ दशक त वितेछ । हुनत संगीतको महासागरमा हिड्नेहरुका लागि यो समय निकै छोटो हो । र पनि यति समयमा एकल गायन र एकल संगीत सहित करिब डेड दर्जनभन्दा बढी एल्बम बजारमा आएछ । सुन्ने श्रोताहरुले मन पराएका छन् । मन पराइदिएपछि अझै संगीत क्षेत्रमै केही गरौं लागेको छ । मेरो आदर्श गुरु मार्ली र योन्जन प्रत्यक्ष भेट्न नपाए पनि म बब् मार्ली र गोपाल योन्जनलाई विशेष आदर्श गुरु मान्छु । उहाँहरुले देश प्रेम, परिवर्तन र दुनियाँ बदल्ने गीत गाएर जानु भयो । यो डेढ दशकको अनुभूतिले मलाई संगीत अथाह महासागर जस्तो लागेको छ । जति बुझ्दै गयो झन् केही नबुझे जस्तो पो लाग्दैछ । संगीतको परिभाषा दिने विद्वानहरुले ‘संगीत महासागर हो’ भनेर त्यसै भनेका होइनन् रहेछ। दयनीय संगीत क्षेत्र  नेपाली गीत संगीत क्षेत्र अहिले दयनीय अवस्थामा छ । यो सब ‘सिस्टम’को कारणले हो भन्ने लाग्छ । एउटा सर्जकले लाखौं खर्चेर बनाएको गीत बजारमा भटाभट पाइरेसी भइरहेको छ । सम्बन्धित निकाय मौन छ । प्रतिलिपी अधिकार बनेको मात्र छ । लागू भएको छैन । त्यो ऐन सशक्त ढंगले लागू हुने हो भने कलाको सम्मान हुने थियो । संगीतकर्मी र व्यवसायी सबै लाभान्वित हुने थिए। सरकारको यहाँनिर ध्यान नपुगेको देखिन्छ। राज्यसँग गायककाे गुनासो नेपाली गीत संगीतको स्तर अन्य देशको गीत संगीतसँग तुलना गर्न योग्य नै छैन । यसको दोष सर्जकलाई भन्दा राज्य व्यवस्थालाई दिन्छु म । किनभने सर्वसुलभ ढंगले संगीत पढ्न पाउने सरकारी स्कुल छैन। केही कलेजहरु त छन् तर त्यहाँ अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको पढाइ नै हुँदैन । संगीतलाई गहानाको रुपमा हेर्ने संस्कारले यस्तो भएको हो । हाम्रो देशमा प्राथमिकस्तरदेखि नै संगीतको व्यवस्थित अध्ययन अध्यापन हुनुपर्छ । अनि मात्र नेपाली संगीतले विश्वमा आफ्नो उपस्थिति देखाउन सक्छ । गणतन्त्र आएको देशमा संगीतलाई विशेष महत्व दिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । अम्बर गुरुङबाट देशले धेरै लिन सक्थ्यो । तर हामीले केही लिन सकेनौं । अम्बर गुरुङलाई देशले चिनेन । अझै यस्ता विडम्बनाहरु दोहोरिदैन भन्न सकिन्न । देशले संगीत क्षेत्रलाई विशेष ढंगले हेर्नुपर्छ । हाम्रा मौलिकताहरु दिनानुदिन हराउँदै गएका छन् । यसको उचित जगेर्ना गर्नुपर्छ । नेपाली मौलिक लोक संगीतलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको संगीतको पाठ्यक्रम बनाउन सकिन्छ । यसतर्फ खोइ सम्बन्धित निकायको ध्यान ? प्रस्तुति : राजु स्याङ्तान