एउटा गुप्त व्यापारसँग सम्बन्धित अनौठा पात्रहरू

यी सबै एउटा जटिल तस्करी गिरोहमा संलग्न पात्रहरूमध्ये केही हुन्। धेरै देश र असंख्य अपराधीहरूको संलग्नताका कारण प्रहरीका लागि यो गिरोह दु:साध्यप्राय ठहरिएको छ। सन् २००७ देखि २०१४ सम्ममा गैँडाको चोरीसिकार ९००० प्रतिशतले बढ्यो। गैँडाको यो प्रजातिको अस्तित्व सङ्गठित अपराधका कारण जोखिममा परेको छ।

गैँडाको चोरीसिकार गर्ने सञ्जालहरूको संरचना विश्वबजारमा भएका नयाँ माफियाहरूको जस्तै छ। \'माफिया\' शब्द \'द गड्फादर\'मा मार्लोन ब्रान्डोले अभिनय गरेको डन कार्लिअोनी वा \'न्यू जर्जी\'मा टोनी सप्र्यानोले अभिनय गरेको गिरोहको नाइकेको जस्तो चरित्र बुझाउन प्रयोग गरिन्छ। तर सन् १९९० को दशकको पूर्वार्धतिर माफियाहरूले पनि विश्वव्यापीकरणको नयाँ युगमा आफूलाई अनुकूल बनाउन थाले। बहुराष्ट्रिय संस्थाहरू जसरी प्राय: अपारदर्शी हुन्छन् र विभिन्न देश एवम् सहुलियत कर भएका क्षेत्रमा फैलिएका हुन्छन्, नयाँ माफियाहरू पनि त्यसरी नै सञ्चालित हुन्छन्। मैले १४ वर्षअघि बहुराष्ट्रिय सङ्गठित अपराधको नयाँ स्वरूपबारे अनुसन्धान गर्न थालेको हुँ। अपराधी र कानुन पालना गराउने अधिकारीहरूसँग अन्तर्वार्ता गर्दै संसारभरिको यात्रा गर्दा नयाँ माफियाहरू कसरी आधिकारिक व्यापारिक शाखाका रूपमा काम गर्दारहेछन् भन्ने पत्तो पाएँ।

बहुराष्ट्रिय अपराध र रुसको सुरक्षाबारेका विशेषज्ञ मार्क ग्यालिओटीले माफियाहरू कसरी काम गर्छन् भनेर व्याख्या गरेका छन्। मस्कोमा सक्रिय शक्तिशाली सङ्गठित अापराधिक समूहमध्ये चेचेन् माफिया पनि एक थियो। त्यो समूहका अधिकांश सदस्यहरू अराजक चेचेन्या गणतन्त्रबाट आएका व्यक्ति थिए। \"चेचेन माफिया एउटा \'ब्रान्ड\' नै बनिदियो। मक्माफियाको आधिकारिक शाखाजस्तो,\" ग्यालिओटीले भने। \"उनीहरू अरू सहरका गिरोहलाई पैसा लिएर र वाचा गराएर \'चेचेन्\' नाम नै बेच्थे। यदि कुनै समूहले \'चेचेन सम्बन्ध\' दाबी गर्‍यो तर दिएको धम्की पूरा गरेन भने त्यसले ब्रान्डको अवमूल्यन गरेको ठहरिन्थ्यो। अनि उनीहरूलाई मूल समूहले खेद्थ्यो।\" यस्तो संरचना सन् १९९० को दशकमा रुसमा सुरु भयो। तर अहिले यो संसारभरि फैलिसकेको छ। विभिन्न आपराधिक धन्धाहरू - कोलम्बियाका लागुऔषध तस्करहरूको गिरोहदेखि सङ्कटापन्न वन्यजन्तुको अवैध व्यापार गर्ने भियतनामी समूहरूसम्म - सबैमा। अनि तपाईँ एउटा \'माफिया राज्य\' बनेको भेट्नुहुन्छ। यस्तो राज्य जसलाई शक्तिशालीहरूको एउटा सानो समूह वा भ्रष्ट नेताहरूको संयन्त्र र गुप्तचरहरूले सङ्गठित अपराधीहरूको सञ्जालसँग मिलेर सञ्चालन गर्छन्। भ्लादिमिर पुटिनको नेतृत्वमा रहेको रुसलाई बारम्बार यस्तो आरोप लाग्ने गरेको छ। त्यसैगरी उत्तर कोरियालाई पनि। किम जङ अनको सरकारको सन्दर्भमा चाहिँ उत्तर कोरिया विश्व अर्थ प्रणालीसँग समायोजित हुन नसक्ने हुँदा। प्योङ्याङविरुद्ध नाकाबन्दी चलिराख्दा उसले नगद हात पार्ने भनेको आपराधिक माध्यमबाट नै हो।

उत्तर कोरियाको कूटनीतिक सेवामा भएका राजदूतको औसत मासिक तलब १००० डलर हुन्छ। त्यति पैसाले अधिकांश देशका राजधानीहरूमा बस्न पुग्दैन। त्यसकारण उनीहरू स्वदेशमा भएका हाकिमहरूका लागि पैसा सङ्कलन गर्नेबाहेक आफ्ना लागि पनि केही जोहो गर्ने गर्छन्। बेलाबेलामा उत्तर कोरियाली कूटनीतिज्ञहरू कर नतिरेको मदिरा र चुरोट बेचेको, हेरोइन र मेथम्फेटमिनको कारोबार गरेको र यौनधन्धाका लागि महिलाहरूको तस्करी गरेको आरोपमा समातिएका छन्। दक्षिण कोरियाको अनुमानमा उत्तर कोरियामा प्रत्येक वर्ष झन्डै एक अरब डलर राजस्व अवैध वस्तु र सेवाको कारोबारबाट सङ्कलन हुन्छ। सन् २००६ मा उत्तर कोरिया छोडेर भाग्नेहरूले एउटा अनपेक्षित दाबी गरे - दिवङ्गत भएका निरङ्कुश नेता किम जङ इलले लागुपदार्थको व्यापारमा आफ्नो देशको संलग्नता अन्त्य गर्ने निर्णय गरेका थिए। त्यस्तो व्यापारले आफ्नो देशको प्रतिष्ठा धेरै नै बिगारेको उनको बुझाइ भएको एउटा अनुमान छ। चीनमा लागुपदार्थ दुर्व्यसनीको बढ्दो दरका कारण बेइजिङले उत्तर कोरियालाई त्यसको व्यापार रोक्न दबाब दिएको भन्ने अर्को मान्यता पनि छ। लागुऔषध तस्करीको अन्त्य गर्दा कूटनीतिज्ञहरूलाई झोलामा लुकाएर याम्फेटमिनका ३००० ट्याब्लेट ओसारपसार गरे जसरी आफ्नो आर्थिक आवश्यकता पूर्ति गर्न नसक्ने स्थिति उत्पन्न भयो। त्यतिबेला अफ्रिकामा रहेका उत्तर कोरियालीहरूले नयाँ व्यापारको अवसर देखे।चिनियाँ र भियतनामी मध्यमवर्गको बढ्दो ऐश्वर्यले गैँडाको खागको माग ब्युँताइदिएको थियो। सन् २००० को दशकको पूर्वार्धमा नयाँ बहुराष्ट्रिय आपराधिक गिरोहहरूले रुचाएका अवैध वस्तु र सेवाहरूको सूचीमा गैँडाको खाग थिएन। उनीहरू प्राय: महिला, लागुपदार्थ र हतियार नै बेचिरहेका हुन्थे।

क्रुगर राष्ट्रिय निकुञ्जमा अन्यत्रभन्दा ठूलो सङ्ख्या गैँडाहरू बस्छन्। त्यो संरक्षित क्षेत्रको सीमा जिम्बाब्वेसँग जोडिएको छ। कुनै बेला अफ्रिकाको खाद्यभण्डारका रूपमा चिनिने जिम्बाब्वे नयाँ सहस्राब्दीको आरम्भ हुँदा दोहोरो चेपुवामा पर्‍यो। पहिलो - रोबर्ट मुगाबेको भूमिसुधार कार्यक्रमका कारण धेरै नाफामूलक कृषि व्यवसायहरू बन्द भए र ग्रामीण बेरोजगारी नाटकीय रूपमा बढ्यो।त्यसपछि सन् २००८ मा जिम्बाब्वे विश्व आर्थिक सङ्कट र वैदेशिक मुद्राका ठूलो स्रोत भएका वस्तुहरूको मूल्यमा भएको तीव्र पतनको मार पर्‍यो।

त्यो आर्थिक भद्रगोलले केही जिम्बाब्वेलीलाई आफ्नो कमाइ बढाउन गैँडाको चोरीसिकारतिर डोहोर्‍यायो। तर जिम्बाब्वेमा अलि थोरै गैँडा थिए। विश्व आर्थिक सङ्कटसँगै जिम्बाब्वेली सिकारीहरूले आफ्ना आँखा सीमापारि गाड्न थाले। \"दक्षिण अफ्रिकामा परिस्थितिमा अलि खुकुलो थियो,\" एकजना सिकारीले भने,\" त्यसैले हामीले त्यतापट्टि सर्ने निर्णय गर्‍यौँ। यहाँ जिम्बाब्वेमा गैँडाको सङ्ख्या थोरै छ, दक्षिण अफ्रिकामा जस्तो धेरै छैन।\" अनि जिम्बाब्वेलीहरूको मात्र हैन अरू विदेशीहरूको निशानामा पनि दक्षिण अफ्रिकाको यो जीव परेको थियो। त्यही समयमा पूर्वी एसियालीहरू पनि क्रुगर र वरपरको क्षेत्रमा देखा पर्न थालेका थिए।

विश्वव्यापी माफियाहरूको अर्को विशेषता के हो भने तिनीहरू प्राय: कानुन कार्यान्वयन गराउने निकायहरूभन्दा स्रोतसम्पन्न र लाखौँ डलरका उद्यम हुन्। हात्ती र गैँडा खोज्न अवैध सिकारीहरू सैन्य शैलीका हतियार, गाडी र हेलिकप्टरहरू प्रयोग गर्छन्। तिनीहरूलाई रोक्ने प्रयास गर्ने वन्यजन्तु सुरक्षाकर्मीहरू यसो हुँदा हताश हुन्छन्। सशस्त्र हिंसाबारे अध्ययन गर्ने स्मल आर्म्ज सर्भेका वरिष्ठ अनुसन्धाता ख्रिस्टोफर कार्ल्सनले संयुक्त राष्ट्रसङ्घको एउटा बैठकमा भनेका छन् - अफ्रिकामा चोरी सिकार भएका ठाउँमा भेटिएका गोलीगट्ठा र बरामद गरिएका हतियारको विधिवत् अन्वेषण गर्दा अवैध हातहतियारहरूको ओसारपसार पत्ता लगाउन र रोक्न सकिन्छ। दक्षिण अफ्रिकाको क्रुगर राष्ट्रिय निकुञ्ज र त्यसको वरिपरि रहेका निजी सिकार आरक्षहरूले चोरीसिकारप्रतिरोधी एकाइहरूलाई सेनाको जस्तै साधनस्रोत दिएका छन्। अहिले उनीहरू विमान, ड्रोनहरू र आधुनिक हातहतियारले सुसज्जित छन्। अनि अमेरिकाको \'भेट्पअ\' जस्ता संस्था पनि छन्। भेट्पअले वन्यजन्तुको चोरीसिकार रोक्न परिचालित सुक्षाकर्मीलाई तालिम दिन इराक र अफगानिस्तानको युद्धमा भाग लिएका अवकाश प्राप्त सैनिकहरू पठाउँछ। तपाईँहरू तिनलाई ट्विटर्‌मा फलो गर्न सक्नुहुन्छ। कालो चस्मा र सैनिक पोसाक लगाएका र हतियारले सुसज्जित पुरुषहरूले आफ्ना बन्दीसँगको तस्बिर हाल्छन्। र लेखिएको हुन्छ - \"गोचा!\" अर्थात् भेटियो। केही विशेषज्ञहरू अवैध सिकारी र वन्यजन्तु सुरक्षाकर्मीबीच शस्त्रको प्रतिस्पर्धा विकसित भएको हो कि भनेर चिन्ता व्यक्त गर्छन्।