लौ हेर्नोस्, नुवाकोटस्थित साततले दरबारको हविगत ! (फाेटाेफिचर)

अघिल्लो शनिबार आएको विनासकारी भूकम्पले नुवाकोटस्थित ऐतिहासिक साततले दरबार समेत क्षतिग्रस्त भएको छ । सदरमुकाम विदुरदेखि ४ किलोमिटर पूर्वमा रहेको यस दरबारको उत्तरी भाग भत्किएको छ । भूकम्पले देशभरका अधिकांश ऐतिहासिक महत्वका दरबार, मन्दिर, गुम्बा, धरहरा भग्नाभशेषमा परिणत गराएको छ । साततले दरबार बाहिरबाट हेर्दा सग्लो देखिए पनि भित्र पस्नै नुहनेगरी चर्किको छ । कम्पनका कारण छानाको झिँगटी भुइँमा खसेका छन् । दरबारको चारैतिर गाह्रो चिरिएको छ । पर्खालहरु सबै भत्किएका छन् । तत्कालीन समयमा सामरिक दृष्टिले महत्वपूर्ण स्थल यो दरबार पृथ्वीनारायण शाहले उपत्यकाका राजौटाहरुको सूचना संकलन, शत्रु पक्षको आगमन निरीक्षण तथा गोरखाली सेनाहरु बासका लागि बनाइएका थिए । ग्रीष्मकालीन दरबारका रुपमा चिनिने नौतले दरबारबाट ९० सालको भूकम्पका कारण दुई तला खसेपछि साततले भएको हो । दुई वर्षअघि मात्र यसलाई संग्राहलयमा परिणत गरिएको थियो । मन्दिर शैलीको यस दरबारभित्र राजा पृथ्वीनारायण शाहको शयनकक्ष, रानीको खोपी, भारदारकक्ष, कैदी थुन्ने कालकोठरी, पृथ्वीनारायण शाह र उनकी रानीले प्रयोग गरेका सामग्री तथा उनीहरुका मूर्ति छन् । वि.सं. १८०१ मा राजा पृथ्वीनारायण शाहले नुवाकोट विजय गरेपछि दोस्रो राजधानीका रुपमा नुवाकोटलाई प्रयोग गरेका थिए । वि.सं. १८१९ मा  शाहले ललितपुरबाट गालिगढ झिकाई नौतले दरबारको निर्माण गराएका थिए । वि.सं. १८२६ मा काठमाडौंमाथि विजय प्राप्त गर्नुअघि पृथ्वीनारायणले नुवाकोटको यसै दरबारबाट आफूले जितकाजति स्थानहरुमा राजकाज चलाउँथे । काम नलाग्ने हातलमा छ भैरवी मन्दिर भूकम्पको धक्काका कारण नुवाकोटस्थित करिव चार सय वर्ष पुरानो भैरवी मन्दिरमा समेत निकै क्षति पुगेको छ । साततले दरबारदेखि पश्चिमतर्फ अवस्थित यो मन्दिरको जगभन्दा माथिको पूरै भाग चारैतिर भत्किएकाले उत्तरपटि करिव ६० डिग्रीको कोणमा ढल्किएको छ । भैरवी मन्दिरका पर्खालहरु सबै भत्किएका छन् । मन्दिरको गारो चर्किको छ । नित्य पूजा हुने यस मन्दिरमा शनिबारदेखि पूजाआजा ठप्प छ । वि.सं. २००८ सालदेखि भैरवीको पूजा गर्दै आएका धामी त्यस दिनको काहालीलाग्दो घटना सम्झँदै भन्छन्– ‘भैरवीको पूजा सकेर बाहिर निस्किएको मात्र थिएँ, ठूलो आवाजका साथ सुसाउँदै जमिनै हल्लन थाल्यो । म आत्तिएँ । मेरी बूढी मन्दिरभित्रै रहेकाले उसलाई समातेर बल्लबल्ल चोकमा ल्याएँ । जमिन झन् हल्लिन थाल्यो । म त घोप्टो परेर जमिनमै सुतिदिएँ ।’ ज्यान जोगाउनका लागि शितलपाटीमा बसेका यी धामी देशमा अनिष्टको संकेत देखापरेकाले आफूले पहिल्यै राष्ट्रप्रमुख तथा सरकारप्रमुखलाई अनिष्टबाट मुलुक जोगाउन पूर्वसावधानी अपनाउन पटकपटक सल्लाह दिँदा पनि कसैले नटेरेको गुनासो गर्छन् । वैशाख १२ गतेको भूकम्पले नुवाकोटको तलेजु मन्दिर, सेनाको ब्यारेक, गारदघर, धामीघर, गोरखनाथ मन्दिरलगायतका सबैजसो ऐतिहासिक महत्वका कलाकृतिहरु नष्ट हुने संघारमा पुगेका छन् । अस्तित्वकै संकटमा ऐतिहासिक पुरानो बजार नुवाकोटको दरबार स्क्वायरमा अवस्थित २ सय वर्ष पुरानो वस्ती शनिबारको भूकम्पले भग्नाभशेषमा परिणत भएको छ । पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौंमाथि विजयप्राप्त गरेपछि काठमाडौं उपत्यकाबाट नेवारसमुदायको ठूलो हिस्सालाई यहाँ बसाइँ सारेका थिए । धामी हरिमानसिंह डंगोलका अनुसार दरबार संरक्षणका लागि राजा पृथ्वीनारायण शाहले नै उनीहरुलाई नुवाकोट लगेका हुन् । २ सय वर्ष पुरानो यो वस्ती विकसित हुँदै जाँदा हाटबजारबाट सुरु भएको बजार अहिले आधुनिक सहरमा परिणत भइसकेको छ । डंगोलले भने– ‘शनिबारको विनासकारी भूकम्पले क्षणभरमै इतिहास नै मेटाइदियो ।’ भुइँचालोले उठिबास लगाएपछि भूकम्पपीडितहरु नजिकैको शितलपाटीस्थित खुला चउरमा बस्न बाध्य भएका छन् ।