बंशको प्रतिनिधित्व गर्ने कोइराला र झुप्रोबाट राजनीतिमा आएका देउवाबीच तुलना हुँदैन

  नेपालको राजनीतिमा राष्ट्रिय सरकारको बहस उठिरहेका बेला वरिष्ठ पत्रकार किशोर नेपालसँग शीर्ष नेताहरुको राजनीतिक चरित्रका बारेमा कुरा गर्न खबरडबलीका आरपी सापकोटा र सुदीप विश्वकर्मा उनको निवास पुगेका थिए। हक्की स्वभावका नेपालले राजनीतिक दलका नेताहरु र नेपाली राजनीतिलाई नजिकबाट छामेका छन् । ३ ठूला पार्टीका ६ शीर्ष नेताका बारेमा पत्रकार नेपालले खुलेर कुरा गरे । करिव ३ घन्टा लामो कुराकानीको सोही श्रृखंलालाई हामीले ३ अंकमा प्रस्तुत गर्दै छौं । प्रस्तुत छ, किशोर नेपालको कांग्रेस–शल्यक्रिया –सम्पादक ।

कोइरालाले नम्बरमा पार्टीभित्र होल्ड गर्न सक्नुहोला– बहुमत अल्पमतमा । तर, मलाई लाग्दछ– राजनीतिमा देउवा नै अगाडि छन्, उनी पराजयमा पनि जितको राजनीति गर्ने मानिस हुन् ।

सुशील कोइरालासँग भेटेको बेलामा नमस्कार सुशील\'दा भन्नेबाहेक मेरो खासै निकट राजनीतिक सम्बन्ध भएन । किन भएन भने जतिबेला नेपाली कांग्रेसको संस्थापनमा गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइरालालगायतका शीर्षस्थ नेताहरु थिए, त्यतिबेला शैलजा आचार्य, दमन ढुंगाना, शेरबहादुर देउवा, रामचन्द्र पौडेल, रामशरण महतलगायतका युवानेता प्रभावशाली थिए ।  सुशीलप्रसाद कोइराला कहाँ छन् भन्ने खोज्नुपर्थ्यो । गिरिजाप्रसाद कोइरालाको अवसान नभएसम्म सुशील कोइराला एक हिसाबले छायाँमै रहे, लो–प्रोफाइलमै बसे ।

सुशील कोइराला षड्यन्त्रकारी भए पनि, धुन्धुकारी भए पनि  अहिलेको सन्दर्भमा उनी प्रधानमन्त्री हुन् र नेपालको हितमा कुनै योगदान दिन नसके पनि सफल राजनीतिकर्ता हुन् ।  उनको सफल नेतृत्वको अनुभव त यो भूकम्पपछि सबैले गरेकै छन् ।

उनलाई त्यतिबेलाका पत्रकारहरुले पनि खासै महत्व दिएनन् । उनी ठूलो बोटवृक्षको मुनि हुर्किन नसकेको विरुवाजस्तो देखिए । पार्टीमा उनको निरन्तरता छ । उनले त्याग र क्रान्ति दुवै गरेका छन् । तपस्या पनि गरेका छन् । सुशीलजीका गुणहरु पहिले देखिएनन् । कोइराला परिवारको सांगठिनक संरचना पनि त्यस्तै थियो । कोइराला वंशका अरु सन्तानहरुलाई पनि हेर्नुभयो भने अहिलेका चर्चित नेता शेखर कोइराला पनि त्यतिखेर लो प्रोफाइलमा नै थिए । उनी विद्यार्थीकालदेखि नै नेपाली कांग्रेसका  कार्यकर्ताको रुपमा काम गरेका मान्छे । उनका दाजु निरन्जन कोइराला, प्रकाश कोइराला... सुशील कोइराला पनि कोइराला वंशकै सदस्य । अझ गिरिजाबाबुको घनिष्ठ सहयोगी भनेर चिनिएको व्यक्तित्व । कोइराला परिवारकै सदस्य भएका कारणले उनले राजनीतिमा प्रिभेल गरे । गिरिजाप्रसादले उनलाई आफ्नो उत्तराधिकारीको रुपमा प्रस्तुत गरे । तपसिलका कुराहरु खोेज्दै जाँदा सुशील कोइरालाले के–के त्याग गरे भन्ने फेहरिस्त तयार गर्नुभन्दा पनि नेपाली कांग्रेसका अनेकन कार्यकर्ताहरुले उत्तिकै त्याग गरेका छन् र उनले पनि त्योसरह त्याग गरेका छन् । कांग्रेसमा त्यस्ता धेरै कार्यकर्ताहरु छन्, जसले आफ्नो जीवन, परिवार र सम्पत्ति सबै राजनीतिमा नासेका छन् । १४ वर्षको जनयुद्ध गरेर आएर माओवादी कार्यकर्ताले जसरी दुःख पाएका हुन्, त्योभन्दा बढी दुःख गरेका छन् कांग्रेसका कार्यकर्ताले । अहिले जनसंख्याको चाप वा राजनीतिको चाप बढी थियो र माओवादी सशस्त्र संघर्षमा यसको प्रभाव थियो । र, यो सशस्त्र संघर्ष अन्तर्राष्ट्रिय लाइमलाइटमा आयो । सुशील कोइरालाले पनि सशस्त्र संघर्ष गर्दा उनी लो–प्रोफाइलमा बसेको मान्छे । त्यति सुनिएको नाम होइन । भित्रभित्रै बसेर घुसुघुसु काम गर्ने मान्छे हो ।

प्रधानमन्त्री भएपछि उनको जीवन वा व्यक्तित्वलाई जुन प्रकारले पत्रकारहरुले प्रस्तुत गरेका छन्, त्यो सत्य हुँदै होइन । त्यो सर्वथा असत्य कुरा हो । अहिलेका पत्रकारहरुमा खोज्ने जाँगर पनि छैन, भाषा पनि छैन, जे मन लाग्यो, जसले जे भन्यो त्यही लेख्ने गर्छन् । यो म खुलेरै भन्छु ।

सुशील कोइरालालाई महाषड्यन्त्रकारीको रुपमा चित्रण गर्नेहरु पनि धेरै छन् । तीमध्ये केहीले उनकै गुटमा आत्मसमर्पण गरेका छन् । गिरिजाप्रसादका नाममा उनले नै भत्काउने–बिगार्ने निर्णय गर्थे, पार्टीमा गुट–उपगुटकाे कारण समेत सुशील नै हो भन्ने आरोप समेत कार्यकर्ताहरुले लगाउँथे । ती आरोपहरु कति सत्य थिए वा थिएनन्, मलाई थाहा छैन । उनको गुटबन्दीको शिकार को–को भए भन्ने समय पनि यो होइन । राजनीति भनेको आफ्नो स्वाभिमानका लागि गर्ने हो । यहाँ प्रधानमन्त्री हुनु नै सबैभन्दा ठूलो सफलता मानिन्छ, त्यो होइन भन्ने मान्छेले प्रधानमन्त्री पदलाई केही पनि देख्दैन । नेपालमा आफ्नो सफलता सत्ताको शीर्षस्थानसम्म पुग्नु र आज्ञा–आदेश दिनु रहिआएको छ । सुशील कोइराला षड्यन्त्रकारी भए पनि, धुन्धुकारी भए पनि  अहिलेको सन्दर्भमा उनी प्रधानमन्त्री हुन् र नेपालको हितमा कुनै योगदान दिन नसके पनि सफल राजनीतिकर्ता हुन् ।  उनको सफल नेतृत्वको अनुभव त यो भूकम्पपछि सबैले गरेकै छन् । कोइरालाका सबल र दुर्बल पक्ष

प्रदीप गिरि भन्छन्– ‘कोइराला परिवार भनेको एक प्रकारको राजनीतिक इन्डस्ट्री अर्थात उद्योग हो ।’

सबल पक्ष– उनी कसले, कहाँ, के बिगार्यो भन्ने बढी सोच्छन् । दुर्बल पक्ष– कसलाई, कसरी ठीक गर्ने वा ठेगान लगाउने भन्ने बढी सोच्छन् । प्रधानमन्त्री भएपछि देखिएको कुरा के हो भने उनको नियत ठीक भए पनि आफ्नो नियतमा टिक्न सकेनन् । यो सुशील कोइरालाको मात्रै समस्या होइन । नेपाली राजनीतिमा प्रचण्डको समस्या पनि यही हो । प्रचण्डको पनि नियत ठीक छ तर उनी पनि नियतमा टिक्न सक्दैनन् । त्यसै हुनाले अनस्टेबल पोलिटिक्समा नियत सफा राखेर मात्रै हुँदैन । ठीक नियतलाई व्यवहारमा अनुवाद गर्छु भन्ने आत्मविश्वास हुनुपर्छ । मैले सुशील कोइरालामा त्यो आत्मविश्वास  देखेको छैन, त्यो नै उनको दुर्बल पक्ष हो । उनी राजनीति बुझ्छन् । विपक्षीलाई किनारा लगाउन र आफ्ना मान्छेहरुलाई खेलाउन सक्छन् । गिरिजाप्रसाद कोइरालाको ब्याकग्राउन्डको राजनीतिमा २०३८ सालदेखि नै सुशील कोइरालाले जे गरेका छन्, त्यसको मूल्यांकन कोही असल नियतको इतिहासकार निस्कियो भने उसले गर्ला । उनी आफ्नै पार्टीभित्रकै मान्छेहरुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छन्, बाहिरका मान्छेहरुसँग अर्कै अनुहार देखाउँछन् । प्रधानमन्त्री भएपछि उनको जीवनलाई वा व्यक्तित्वलाई जुन प्रकारले पत्रकारहरुले प्रस्तुत गरेका छन्, त्यो सत्य हुँदै होइन । त्यो सर्वथा असत्य कुरा हो । अहिलेका पत्रकारहरुमा खोज्ने जाँगर पनि छैन, भाषा पनि छैन, जे मन लाग्यो, जसले जे भन्यो त्यही लेख्ने गर्छन्, यो म खुलेरै भन्छु । सुशील कोइरालाको बारेमा लेख्दाखेरि यो बिर्सिनु हुन्न कि उनी २०१८ सालमा निर्वासित जीवनमा जानुभएको हो । यत्रो वर्ष राजनीति गरेर नेपाली कांग्रेसजस्तो प्रतिस्पर्धी पार्टीमा टिकेर प्रधानमन्त्री हुनु भनेको सोझो मान्छेले सक्दै सक्ने कुराे हाेइन । हो, सुशील कोइरालाले बीपी कोइरालाको सहयोगीका रुपमा तरकारी किन्नेदेखि लिएर स्टेसनरी लेख्नेसम्मका काम गरेका होलन्, यो सबैले गर्ने कुरा हो । प्रचण्डको घरको तरकारीको झोला कुनै कार्यकर्ताले बोकेका होलान् । अहिले नबोके क्रान्तिकालमा बोकेका होलान्, त्यसलाई म ठूलो कुरा मान्दिनँ । चुरो कुरा उनी कोइराला परिवारको सदस्य हो । कोइराला परिवारमा प्रधानमन्त्री बन्ने र नेतृत्व दिने सदस्यको अभाव भयो । गिरिजाप्रसाद कोइरालाकी सुपुत्री हलुका र विवादग्रस्त भइन् । बीपीका सुपुत्र शशांक कोइराला राजनीतिमा कम अनुभव भएका व्यक्तित्व भए । नोना कोइरालाका सुपुत्र शेखर कोइराला कनिष्ठ भए । वंश धान्ने कोही नभएपछि सुशील कोइरालाको पालो आयो । प्रदीप गिरि भन्छन्, ‘कोइराला परिवार भनेको एक प्रकारको राजनीतिक इन्डस्ट्री अर्थात उद्योग नै हो ।’ यस्तो उद्योग बनाउने चाहना नेपालका कांग्रेस, कम्युनिस्ट र माओवादी सबै नेतामा छ । राजनीति एक हिसाबले इन्डस्ट्री नै हो ।  अहिलेका कोइरालाहरुले एउटा गुण विकसित गरेका छन्– यिनीहरु राजनीतिक अभिनेता पनि हुन् । अझ सुशील कोइराला त सिनेमामा अभिनय गर्न हलिउड जाने तयारी गरेकाे मान्छे... । राजनीतिमा अभिनय गर्नुपर्छ । जस्तै, माओवादी पार्टीभित्र बाबुरामजी अभिनेता हो,  उनी डाइरेक्टरले जस्तो रोल दिन्छ, त्यस्तै अभिनय गर्छन्– यो उनको खुबी हो ।

सुशील कोइराला त सिनेमामा अभिनय गर्न हलिउड जाने तयारी गरेकाे मान्छे... । राजनीतिमा अभिनय गर्नुपर्छ । जस्तै, माओवादी पार्टीभित्र बाबुरामजी अभिनेता हो, उनी डाइरेक्टरले जस्तो रोल दिन्छ, त्यस्तै अभिनय गर्छन्– यो उनको खुबी हो ।

शेरबहादर देउवा नेपाली राजनीतिमा गतिशीलताका प्रतीक हुन् । धेरै मान्छेलाई मेरो यो कुरा मन नपर्ला । मलाई अहिले पनि देउवा नजिकको मान्छे भन्ने धेरै छन् । मलाई त्यसमा लाज, डर, शंका केही पनि छैन । संकोच पनि छैन किनभने देउवा नेपाली राजनीतिका डाइनामिक्स् हुन् । उनी सुदूरपश्चिम डडेलधुराको रुवाखोलाको सामान्य परिवारका मानिस, काठमाडौं आएर प्रजातन्त्रका लागि संघर्ष गर्दै पढे र अगाडि बढे । अनेकौं विद्यार्थी आन्दोलनलाई नेतृत्व दिए, जवानीका दिनमा असीम दुःख पाए । आफ्नो आवाज समेत नष्ट हुनेगरी यातना पाए । त्यो हिसाबको दुःख गरेर, डडेलधुराबाट आएको एउटा सामान्य मान्छे, नेपाली कांग्रेसजस्तो पार्टीमा स्थापित हुनु र तीन–तीन पटकसम्म प्रधानमन्त्री हुनु चानचुने कुरा होइन; उनमा पक्कै पनि केही गुणहरु छन् ।

चोरहरुको बीचमा बसेपछि तपाईंले चोरी गर्न त जान्नुपर्यो नि कमसेकम । नचोरे पनि चोरी गर्न जान्नुपर्छ । तपाईंलाई थाहा होला– बिहारमा एक पटक ठगहरुले राज्य चलाएका थिए । उनीहरु नै सबै कुरा गर्थे, उनीहरुलाई ब्रिटिसहरुले छुट नै दिएर राखेका थिए ।

निर्णयक्षमता र दृढता देउवाको गुण हो । उनी अलिकति हड्बडिन्छन् र कहिलेकाहीं हतारमा पनि निर्णय लिइदिन्छन् । कहिलेकाहीं बढी सुतिदिन्छन्, कहिले धेरै चाँडो उठेर काम गर्न थाल्छन् । उनको व्यक्तित्वमा मानवीय विविधता छन् । मैले देखेको नेपाली राजनीतिमा उनी इमानदार चरित्र हुन् । पार्टीभित्र यति बढी घात–संघात र प्रतिघात सहेर पनि टिकेर बस्न सक्नु र आजसम्म शीर्षस्थ नेताको पोजिसन होल्ड गर्न सक्नु चानचुने कुरा होइन । देउवाका समकालीन साथी कति सकिइसके तर पार्टी विभाजित नै गराएर पनि देउवा कहिल्यै पार्टीबाहिर छैनन् । निरन्तर लाग्ने रामचन्द्र पौडेलको पनि हामीले हालत हेर्यौं,  देउवाको पनि हालत हेर्यौं ।  देउवामा एउटा दृढता छ, इच्छाशक्ति छ । त्यति बेलाको अविकसित र अहिलेको पनि अविकसित क्षेत्रबाट आएर पूर्वले डोमिनेट गरेको नेपालको राजनीतिको रथ हाँकेर यहाँसम्म आइपुग्नु भनेको चानचुने कुरा होइन ।  देउवामा कम्प्यासन छ । उनी रोबाेटजस्तो प्रोग्रामरले जे भर्रयो त्यो बाेल्दैनन् । सहृदयी छन् र मित्रवत् व्यवहार गर्छन् सबैसँग । उनी पुँजीवादी संयन्त्रसहितको लोकतन्त्रबाट देश आर्थिक रुपले अगाडि बढ्न सक्छ भन्छन् । लचिलो पनि छन्, कहिलेकहीं बढी लचिलो भैदिन्छन् । कोइराला र देउवाको तुलना

डडेलधुराबाट आएको एउटा सामान्य मान्छे, नेपाली कांग्रेसजस्तो पार्टीमा स्थापित हुनु र तीन–तीन पटकसम्म प्रधानमन्त्री हुनु चानचुने कुरा होइन । उनमा पक्कै पनि केही गुणहरु छन् । निर्णयक्षमता र दृढता उनको गुण हो ।

एउटा राजनीतिक बंशको प्रतिनिधित्व गर्ने सुशील कोइराला र पहाडको एउटा सानो झुप्रोबाट राजनीतिमा आएर कल्ट फिगर बनेको मान्छेहरुका बीच केको तुलना हुन्छ ? यी दुवै फरक व्यक्तित्व हुन् । तर, नेपाली राजनीतिमा राजनीतिज्ञको मूल्यांकन त्यसरी गरिँदैन । उसले कोसित विवाह गरे, राणाकी छोरीसँग किन विवाह गरे वा अमेरिकन राजदूतसँग किन ह्विस्की खाए, किन भारतीय राजदूतसँग लस्सी पिएनन् ? किन ठूला देशका राजदूतसँग अँगालो मारे.... जस्ता कुरामा अल्मलिन्छन् मानिसहरु । किन शेरबहादुरले राजाको साथ दिए भनेर सबैले सोध्दछन् तर किन शेरबहादुरलाई राजाले जेल हाले ? सोध्दैनन् । किन शेरबहादुरले निर्वाचित प्रधानमन्त्रीका रुपमा विद्रोही माओवादीलाई वार्ताका लागि आह्वान गर्दा प्रचण्डलाई साहसी भने ? यो पनि कसैले सोध्दैन ।

नेपाली राजनीतिमा देउवा इमानदार चरित्र हुन् ।

आफू सत्तामा हुँदा सत्ताको दुरुपयोग नगरौं भन्ने मान्छे हो देउवा, तर उनका पालामा पनि दुरुपयोग भएको छ ।  उनले पनि रोक्न नसक्ने अवस्थामा दुरुपयोग भएको छ । मनमोहन अधिकारीको सत्तालाई सर्वाेच्च अदालतमा चुनौती दिए देउवाले, मनमोहनजीले हार्नुभयो, शेरबहादुर प्रधानमन्त्री बने । त्यतिखेर सत्ता टिकाउन ठूलो राजनीतिक चलखेल भएको हो । तर, चलखेल गर्नैपर्ने अवस्था सिर्जना गरेको कांग्रेसको राजनीतिले हो, शेरबहादुरले होइन । देउवाका गुण पनि अनगिन्ती छन् । अवगुण पनि अनगिन्ती छन् ।  धेरैले भने देउवाले राजासँग रक्सी खाएर इमरजेन्सीको घोषणा गर्यो । त्यसको पृष्ठभूमि कसैलाई पनि थाहा छैन । कुनै पत्रकारले उनीसँग सोध्ने आँट गरेको पनि छैन । त्यतिखेर चुनावको नाममा आंशिक चुनाव गराउनुभन्दा हाउस डिजल्भ गराउनु जाति थियो ।

एउटा राजनीतिक बंशको प्रतिनिधित्व गर्ने सुशील कोइराला र पहाडको एउटा सानो झुप्रोबाट राजनीतिमा आएर कल्ट फिगर बनेको मान्छेहरुका बीच केको तुलना हुन्छ ?

राजनीति भनेको मान्छेले आफ्नो स्वाभिमान कायम राख्नलाई गर्छ ।  आफूसँग असहमत नेतालाई अविश्वासको प्रस्ताव पास गराए हटाउने कांग्रेसको चलन छ । संस्थापक नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई पनि त्यसको शिकार भए, देउवा पहिलो होइन । कांग्रेसका संस्थापक नेता भट्टराई कोइरालाहरुलाई \'तिमीहरु नै गरिखाओ\' भनेर रोएरै संसदबाट बिदा भए तर देउवाले चाहिँ पार्टीमाथि नै आफ्नो दावी राखे, फरक त्यति नै हो । मैले भनेको देउवाको गतिशीलता यही हो । अहिलेको अविकसित देशको राजनीतिमा यस्तो किसिमको गतिशीलता भएका नेताहरु कम छन् ।

कांग्रेसका संस्थापक नेता भट्टराई कोइरालाहरुलाई \'तिमीहरु नै गरिखाओ\' भनेर रोएरै संसदबाट बिदा भए तर देउवाले चाहिँ पार्टीमाथि नै आफ्नो दावी राखे, फरक त्यति नै हो ।

परिवर्तनलाई आत्मसात् गर्न सक्ने नेताहरु कम हुन्छन् । प्रचारयुद्धमा देउवा पछि परेका होलान्, मलाई थाहा छैन । तर, राजनीतिको द्वन्द्वमा देउवा अगाडि छन् । एउटा यस्तो स्थितिको परिकल्पना गर्न सकिन्छ, दुईवटा डाइनामिक्सलाई मिलाइदियो भने के हुन सक्छ ? देउवालाई अलि अस्थिर नेताका रुपमा मान्छेहरु बुझ्छन् तर त्यस्तो होइन । त्यो नेपाली राजनीतिको अस्थिरता हो । अस्थिरताकै कुरा गर्ने हो भने सुशील कोइराला प्रधानमन्त्री भएको एक–डेढ वर्ष भयो, अस्थिरताका कतिवटा सन्देशहरु उनले दिइसकेका छन् । उनी आफ्नै मन्त्री खेलाएर कहिले माधव र कहिले केपीसँग वार्ता गरेर आफ्नो सरकारी संयन्त्र चलाइरहेका छन् । तपाईंले भूकम्पमा पनि त्यही देख्नुभयो । अस्थिरता भनेको नेपाली राजनीतिको स्वभाव हो, त्योभन्दा बाहिर आएर कसैले केही पनि गर्न सक्दैन, अहिलेसम्मको स्थितिमा । जो ऋषिमुनिजस्तो हुन्छ, त्यसले जंगलमा गएर तपस्या गर्नुबाहेक अर्को विकल्प हुँदैन । चोरहरुको बीचमा बसेपछि तपाईंले चोरी गर्न त जान्नुपर्यो नि कमसेकम । नचोरे पनि चोरी गर्न जान्नुपर्छ । तपाईंलाई थाहा होला, बिहारमा एक पटक ठगहरुले राज्य चलाएका थिए, उनीहरु नै सबै कुरा गर्थे, उनीहरुलाई ब्रिटिसहरुले छुट नै दिएर राखेका थिए । जुन समाजमा म छु, त्यही समाजमा मैले नेपाली पत्रकारिताको उदाहरण दिन खोजेँ भने वा वाल्टर लिपम्यानको उदाहरण दिन खोजेँ भने म यो समाजमा बेबकुफ प्रमाणित हुन्छु ।

अस्थिरता भनेको नेपाली राजनीतिको स्वभाव हो, त्योभन्दा बाहिर आएर कसैले केही पनि गर्न सक्दैन अहिलेसम्मको स्थितिमा । जो ऋषिमुनिजस्तो हुन्छ, त्यसले जंगलमा गएर तपस्या गर्नुबाहेक अर्को विकल्प हुँदैन ।

कोइरालाले नम्बरमा पार्टीभित्र होल्ड गर्न सक्नुहोला, बहुमत–अल्पमतमा । तर, मलाई लाग्दछ– राजनीतिमा देउवा नै अगाडि छन्; उनी पराजयमा पनि जितको राजनीति गर्ने मानिस हुन् । देउवामा गर्छु भन्ने दृढता पनि छ । गर्छु भनेर आँटेपछि गर्छन् पनि । काम गर्दा राम्रो वा नराम्रो दुवै हुन सक्दछ । उनमा हिम्मत पनि छ । दृढतापूर्वक कुनै काम पूरा गर्न सक्छन् ।  महाकाली सन्धिका बेला देउवाले इनिसियट गरेका कुरामा केपीलगायत अहिलेका सबै एमालेबन्धु त लम्पसार नै परेका त हुन् नि ! त्यतिखेर पार्टीहरुभित्र खेल्न सक्ने मान्छे हुन् देउवा, अहिले पनि खेल्न सक्छन् ।  मैले टेलिभिजनको नेतृत्व गरेर देउवालाई सघाउँदाखेरि अनुभव गरेको कुरा हो– देउवाले राष्ट्रवादको चुरो बुझेका छन् ।