अमानवीय हर्कतपछि यसरी झुक्दै छ भारत

काठमाडौं । नेपालमा जारी भएको संविधान आफूले भनेजस्तो नभएपछि भारत क्रुद्ध मात्रै भएन अघोषित नाकाबन्दीमैं उत्रियो । तर, यही नाकाबन्दी अहिले भारतलाई टोक्नु की बोक्नु भएको छ । भूकम्पले पीडामा थलिएका नेपालीलाई झन् पीडा दिएर अमानवीय हर्कत देखाएको आरोप भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द मोदीलाई नेपालमा मात्र होइन भारतमा पनि लाग्दै आएको छ । भारतीय आडमा तीन महिनादेखि तराई मधेसमा आन्दोलन भए पनि मधेसकेन्द्रित दलहरुले आन्दोलनको औचित्य पुष्टि गर्न नसकेपछि भारत अप्ठ्यारोमा पर्दै आएको थियो । प्रधानमन्त्रीमा आफूले रोजेको उम्मेदवार सुशील कोइरालालाई जिताउने, राष्ट्रपति आफू अनुकूल बनाउने जस्ता सबै प्रयासमा असफल भएपछि भारत विरक्तिएको थियो । अझ बिहारको चुनावमा भारतीय प्रधानमन्त्रीको दल भारतीय जनता पार्टी झन् नराम्रोसँग बढारिएपछि नेपालमाथिको नाकाबन्दी झन् कमजोर सावित देखिंदै फर्किनुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ ।   नेपाली राजदुत दीपकुमार उपाध्यायसँगको भेटमा मोदीका राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजितकुमार डोभालले नाकाबन्दी हटाउने संकेत दिनु पनि भारत चारैतिर नांगिदै जानु हो भन्ने विश्लेषण हुन थालेको छ । दुई दिन अघिसम्म प्रधानमन्त्री केपी ओलीले नाकाबन्दी तत्काल नहट्ने बताए पनि दुई दिन लगत्तै ‘नाकाबन्दी हट्ने संकेत’ आयो भन्दै शीर्ष नेता मन्त्रीसंग ब्रिफिङ गरेका छन् । नेपालका राजनीतिक नेताहरुले भारतलाई एकपछि अर्को काउण्टर गर्न थालेपछि भारत पछाडि फर्केर सम्बन्ध सुधार गर्ने मनस्थितिमा पुगेको हो । नाकाबन्दी लम्बिंदा बदनामी घट्ने हाेइन बढ्ने साेच भारतीय संस्थापनमा अाएकाे टिप्पणी पनि हुन थालेकाे छ ।   मधेशमा जारी आन्दोलन प्रत्यक्ष सहयोग गर्दै सोही आन्दोलनलाई कारण देखाई नाकाबन्दी गरेको भारतले नेपालमा इन्धन र ग्याँस लगायतको अभाव सिर्जना गराई नेपाली नेताहरुलाई दबाब दिने र संविधान आफूले भनेजस्तो गरेर संशोधन गराउने रणनीति भारतको थियो ।   तर, भारतको नीति अनुरुप एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल र एमाले अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली झुक्न तयार भएनन् बरु, विकल्प खोज्न तयार भए । भारतीय हस्तक्षेपका अगाडि नझुक्ने रणनीति अख्तियार गरेपछि जनसमुदायबाटसमेत त्यसलाई ठूलो समर्थन प्राप्त हुँदै आयो । भारत सूरुमा नकाबन्दीबाट नेपालमा हाहाकारको अवस्था आउँदा जनताले अभाव पचाउन नसक्ने र नेपाली सरकारका विरुद्ध विद्रोह हुने बुझाईमा थियो । तर जनताले उल्टो अभावको सामना गर्न आफू तयार रहेको र नेताहरुलाई नझुक्न भन्ने सन्देश दिन थालेपछि भारतीय योजना असफल हुन पुग्यो । दुत पठाएर संविधान रोक्न खोज्ने भारतको प्रयास पनि नेपालका प्रमुख दलहरु संविधान निर्माणमा एकजुट देखिएपछि तुहिएको थियो ।   राष्ट्रपति निर्वाचन, प्रधानमन्त्री, सभामुख र उपराष्ट्रपति निर्वाचनमा समेत भारतीय योजना असफल मात्रै भएन प्रचण्ड र ओलीलाई पराजित गर्न बनेको भारतीय रणनीति भारतका लागि प्रत्युपादक नै बन्न पुग्यो । परिणामअनुसार प्रचण्ड र ओलीले जे चाहेका थिए सोही भयो । प्रधानमन्त्रीमा ओलीलाई हराउन आन्दोलनरत मधेश केन्द्रित दललाई कोइरालाको पक्षमा मतदान गराउन पठाए तर, राष्ट्रवादी शक्तिका लागि त्यो अर्को गल्ती भइसकेको थियो ।   भारतकै आडमा मधेशवादी नेताहरु प्रधानमन्त्रीको चुनाव प्रकरणलाई लिएर मधेशमा विवादास्पद भए । संविधान नमानेका उनीहरु सोही संविधान अनुसार उनीहरुलाई भारतले परिचालन गरेको नाङ्गोरुपमा सतहमै आयो। प्रधानमन्त्रीमा भोट हालेपछि मधेस केन्द्रित नेताविरुद्ध तराईका जनताहरु नै सडकमा नाराबाजीमा उत्रिए । यसैले उनीहरु झन् बदनाम भए । भारतको आर्शिवाद पाए पनि जायज मुद्दा पनि भारतकै बुई चढ्नाको कारण अलमलमा परेको बुझाई यतिखेर मधेसी नेताहरुको छ ।   सुरुमा नाकाबन्दीबाट नेपाललाई चेताउन खोजेको भारत उल्टो फस्यो । परिणाम त वर्षौदेखिको भारतसँगमात्र रहेको इन्धन व्यापार चीनतिर सर्र्यो । भारतको विकल्पको रुपमा चीनसँग इन्धन ल्याउने सम्झौता प्रक्रिया अघि बढेपछि भारत पूर्णरुपमा नेपाल नीतिमा असफल रहेको निष्कर्षमा अहिले कुटनितिक विज्ञहरु पुगेका छन् । साथै, भारत भित्रैसमेत भारतीय प्रधानमन्त्रीको नेपाल नीतिलाई लिएर विरोध हुन थालेको छ । नेपालले व्यापारिक दोस्तीको हात चीनतिर लम्क्याएपछि भारत झन् अत्तालिएको छ ।   नेपालका राजनीतिक दलका कोठे बैठक तथा कम्युनिष्ट पार्टीहरुमा मात्रै सीमित भारतीय विरोध यसपटक जनस्तरसम्म देखियो भने ‘भोकै बस्छौ–भारतसँग नझुक’ भनेर जनस्तरबाट समेत सन्देशहरु प्रवाह हुन थाले ।   चीनसँग इन्धन ल्याउने सैद्धान्तिक सम्झौता भएलगत्तै चीनले नेपाललाई बिजुली विक्री गर्न इच्छुक रहेको बताएपछि भारत झन संकटमा फसेको छ । नेपाललाई भारतले दैनिक २५० मेघावाट बिजुली बिक्री गर्दै आईरहेको छ । चीनले गएहप्ता नेपालको सबैभन्दा नजिकको नदी ब्रम्हपूत्रबाट विद्युत उत्पादन शूरु गर्नु र नेपाललाई आफ्नो इच्छा व्याक्त गर्नुले भारत तनावमा परेको छ ।   यसअघि नेपालको सिहंदरबार चलाउने भारत अब नेपालसीमाको दशगजामा खुम्चन पुग्नु उसका लागि सबैभन्दा ठूलो घाटा हो । नेपालको सिनियर सरकारी अधिकृत र सचिवहरुको बढुवा तथा स्थानान्तरण प्रकरणमा समेत हस्तक्षेप गर्ने गरेको भारतले सरकार निर्माणमा यसअघि जहिल्यै निर्णायक भूमिका निर्वाह गर्ने गरेको राजनीतिज्ञहरु बताउँछन् । तर भारतले पछिल्लोपटक गरेको हस्तक्षेपले भारतलाई धकेलेर अब दशगजामा पुर्यादिएको छ भने सिंहदरबारबाट खेदिनु परेको छ । यो बीचमा देशको पक्षमा अडान लिएका नेताहरुलाई ज्यान लिनेसम्मको धम्की भारतले दिएको थियो तर नेताहरु झुकेनन् । बरु राजनीतिक नेतृत्व जनताबीच पैदा भएको अनेकता तथा अविश्वासलाई मजबुत सम्बन्ध तथा एकतामा रुपान्तरण गरिदियो ।   परिणामत भारत विस्तारै पछाडि हट्ने र पुरानै अवस्थामा फर्कनका लागि फेससेभ खोजिरहेको एक कुटनीतिज्ञ बताउँछन् । मधेशवादी दल र सरकारबीचको वार्ता सकारात्मक हुन थालेको छ । मधेसी दलहरुको आन्दोलनको कष्टकर शैलीप्रति मधेसका जनता झन् भड्किने भएपछि सदनमा आउन थालेका छन् । यस्तो अवस्थामा भारतको संस्थापन पक्ष पनि अब नेपालसँग निहुँ खोजेर सदियौंदेखिको सम्बन्ध र खर्बौको व्यापार गुमाउनुहुँदैन भन्ने मानसिकतामा पुगेको बुझिएको छ ।