संभ्रान्त परिवारमा जन्मिएकी जेनी मार्क्स, जसलाई अभावले गलाउन सकेन (सङ्क्षिप्त जीवनी)

साम्यवादका प्रवर्तक तथा महान दार्शनिक कार्ल माक्र्सकी  जीवनसङ्गीनी जेनी वोन वेस्टाफालेनको जन्म जर्मनीको राइन प्रान्तको सल्ज्वेडलको एक सभ्रान्त परिवारमा १२ फेब्रुवरी, १८१४ मा भएको थियो । जेनीको जन्मपछि उनको बुवाको ट्रिरमा सरुवा भयो । त्यहाँ उनको माक्र्स परिवार संग परिचय भयो । बालिका जेनी आफ्ना अरु स्कुले साथीसँगै कार्ल माक्र्ससँग खेल्ने गर्थिन । बाल्यकालदेखिको प्रेम जेनी २१ बर्षकी र माक्र्स १७ बर्षको हुदा परिपक्व प्रेममा परिणत भयो । जसको परिणमस्वरुप उनीहरुले सन १८३५ को गर्मी याममा विवाह गरे  तर उक्त सम्बन्ध अभिजात वर्गका जेनीका माता पिताहरुका लागि अस्वीकार्य हुने सम्भावना थियो । त्यसकारण उनीहरुले यस विवाहलाई तत्काल स्वीकार गरेनन । जेनीले कार्ल माक्र्ससँग विवाह गरेपछि उनको जीवनले नयाँ मोड लियो । आफुले २१ बर्षसम्म बिताएको जीवनशैली भन्दा नितान्त फरक तर लक्ष्यप्रति अविचल अनि कठिनाई र अभावहरुले भरिएको जीवन उनले सुरुआत गरेकी थिइन । विवाह पश्चात उनीहरु राइन नदीको बाटो भएर अक्टोबरमा पेरिस पुगे । उनीहरु पेरिस पुगेपछि माक्र्सले पत्रिका निकाल्न सुरु गरे । १ मे १८४४ मा जेनीले उनकी जेठी छोरी जेनीलाई जन्म दिइन । त्यसबेला पत्रिकाको अवस्था पनि राम्रो थिएन । त्यसैले उनीहरुको आर्थिक स्थिति ज्यादै कमजोर थियो । यसैबीच १८४५को शुरुमा उनीहरु बसेको घरमा अचानक प्रहरी आएर माक्र्सलाई २४ घन्टाभित्र पेरिस छोड्नु पर्ने भन्ने प्रसियाली सरकारको आदेश सुनाएर गयो । तर जेनीले पेरिस छोड्नु पर्ने कुरा त्यहाँ उल्लेख थिएन । जेनीले त्यो कठिन पलमा आफ्ना घरायसी सामानहरु बेचेर केही पैसा जम्मा गरिन । त्यो पैसाले त्यहाँबाट उनीहरु ब्रसेल्स गए । ब्रसेल्सको बसाइमा एक रात २ जना मानिसहरु उनीहरु बसेको घर भित्र पसेर कार्ल माक्र्सलाई सोधपुछका लागि भनी प्रहरी कार्यलयमा लगे । त्यही रात माक्र्सलाई छुटाउन प्रयासरत रहँदा जेनीलाई पनि प्रहरीले गिरफ्तार ग¥यो । र यौन व्यावशायी, पाकेटमार आइमाईहरु राखिएको हिरासतमा उनीलाई सँगै राख्यो । त्यहीं उनले एक पुरानो जीगोर नामका साथीलाई पनि भेटिन । उनका साथी जिगोरले तल हेर्न ईसारा गरे । जेनी झ्याल नजिक गएर हेर्दा कार्ल माक्र्सलाई सैनिकहरुले कडा सुरक्षा दिएर अन्तै लगेको देखिन । केही बेरको सोधपुछपछि पनि प्रहरीले जेनीबाट केही हात पार्न सकेन र अन्त्यमा उनलाई हिरासतबाट मुक्त ग¥यो । त्यसपछि माक्र्सको परिवार जहाँ गयो । त्यहाँबाट लखेटियो । उनीहरु १८४५ मा पेरिसबाट, १८४८ मा ब्रसेल्सबाट, १८४९मा क्योलनबाट र अगस्ट १९४९मा फेरी पेरिसबाट धपाइएका थिए । एक पटक त जेनी गर्भवती भएको बेलामा पनि उनीहरु निर्वासित हुनु परेको थियो । बसाइँ सर्न कैयौं पटक त उनीहरुसँग पैसा नै थिएन । यस्तो अवस्थामा पनि बाध्य भएर गर्भवती पत्नी र बच्चालाई छोडेर माक्र्स २६ अगस्टको दिन लन्डन पुगे । एक पछि अर्को निर्वासनका कहिल्यै नटुङ्गिने श्रृङ्खलाहरु र खस्कदो आर्थिक अवस्थाले पनि माक्र्सलाई कहिल्यै विचलित गर्न सकेन ।सभ्याता र ज्ञानले सम्पन्न, साहित्य र कलाकी ज्ञाता जेनी माक्र्सले सन १८७५–१८७७मा जर्मन प्रजातन्त्रवादी अखवार (प््राmयाङ्कफर्ट जेटुङ एण्ड हेन्डल्सब्लाट)मा साहित्यिक आलोचना सम्बन्धि लेखमाला प्रकाशित गरिन । त्यसमा उनले लण्डनको थिएटर जीवनबारे प्रकाश पारिन । शेक्सपियरका नाटकहरुमा मुख्य नायकको भुमिका प्रस्तुत गर्ने कलाकार हेनरी इरभिङ्कको उत्कृष्ट अभिनयबारे लेखिन र ब्रिटिश बुर्जुवा दर्शकहरुको अभिरुचीको हाँसो उडाइन ।जेनी माक्र्सले रुस लगायत देसहरुमा मजदुर तथा क्रान्तिकारी  आन्दोलनका गतिविधिबारे निगरानी राखेकी थिइन र त्यस आन्दोलनमा आफु सक्दो योगदान पनि पु¥याएकी थिइन । आफ्नी सत्यनिष्ठ जीवनसङ्गीनी तथा संघर्षमा निःस्वार्थ सहभागिप्रति माक्र्सले ‘पूँजी’को दोस्रो र तेस्रो खण्ड समर्पित गर्ने मनशाय राखेका थिए भन्ने एङ्गेल्सका भनाई रहेको छ । हुन त सर्वहारावर्गको मुक्ति संघर्षमा जेनी माक्र्सको योगदान बाह्य संसारको लागि विशेष छैन तर एङ्गेल्सले उनलाई पनि ‘सर्वहारावर्गको  समाजवादको  पुरानो योद्धादलमा नै गणना गरेका थिए । तीक्ष्ण विवेकशील मस्तिष्क, राजनैतिक विनम्रता, स्फुर्ति जोसिलो चरित्र, आफ्नो श्रीमानले सम्पूर्ण जीवन बलिदान गरेको महान कार्यप्रति बफादारी र आत्मत्याग, यी सबै कुराहरुले परिपूर्ण जेनी माक्र्सबाट फेडरिक एङ्गेल्स ज्यादै प्रभावित थिए । त्यसैले त उनले जेनीलाई ‘उत्कृष्ट आत्मा भएको नारी’ भनेका थिए । जेनी फोक्सोको निमोनियाको कारण लामो समयसम्म विरामी भएर ओछ्यानबाट उठ्न नसक्ने भइन । उता माक्र्सलाई पनि कलेजोको क्यान्सर भएको थियो । डाक्टरहरुले उनको जीवन खतरामा भएको कुरा बताएका थिए । अर्को कोठामा आफ्नी पत्नी मृत्यु शैयामा संघर्षरत रहँदा माक्र्स पनि रोगी थिए । सन १८८१ काे डिसेम्बर २ का दिन लण्डनमा जेनी  स्वार्गवास भइन । तर रोगले जीर्ण भएका माक्र्स आफ्नी प्यारी जेनीको अन्त्यष्टिमा पनि सहभागी हुन सकेनन ।